morskie wpisy – oczami nNi

Jak jest?

Od najmłodszych lat powraca do mnie wciąż to samo natrętne pytanie:

Jak jest?

Pytanie skażone pychą. Od początku nie umiem pogodzić się z tym, że nigdy nie poznam na nie odpowiedzi. Wszystko się bezustanNie zmienia. Żyjemy na planecie, która jest w ciągłym ruchu. Co prawda kręci się wokół własnej tylko osi, ale jednak. To nie może pozostawać bez znaczenia. W każdej sekundzie czas teraźniejszy staje się przeszłym. Otaczający nas ludzie się zmieniają; i w nich samych dokonują się zmiany, i zamieniają się miejscami z tymi, z którymi w danym momencie bardziej nam po drodze. My sami weryfikujemy swoje przekonania pod wpływem nowych doświadczeń. W pewnym momencie otrzepujemy się z tych, w które nas ubrano w rodzinnym domu, a potem zakładamy takie, w których nam rzeczywiście wygodnie. Czasami tego nie potrafimy, więc męczymy się w przyciasnych wdziankach, męcząc – przez dotkliwy dyskomfort własny – przy okazji też innych naokoło. Najczęściej wtedy znowu pozwalamy się ubierać innym: grupie rówieśniczej, wszelkiego typu przywódcom, przyjaciołom lub partnerom. Czasem idziemy na terapię, żeby odkryć, że część naszego światopoglądu da się farmakologicznie i terapeutycznie uleczyć. Najczęściej nabieramy wtedy pokory, łagodności i wyrozumiałości, co jest przejawem psychicznego zdrowienia. Kiedy indziej zakładamy zbroję ograniczającą nam widzenie prawd innych od naszej. Czujemy się wtedy z tym monopolem na Prawdę zdrowi, a w rzeczywistości zasilamy tylko potężne szeregi osób niezdiagnozowanych.
Dziś rozumiem, że moja obsesyjna potrzeba zrozumienia jak jest wynika ze specyficznych potrzeb mojego ADHD-owego mózgu. Chcę się odnaleźć w chaosie, którego nie rozumiem, wiedząc równocześnie, że zbyt długo nie wytrzymam braku chaosu. Dostałam w ostatnim czasie kilka potężnych ciosów od życia. Nie ukrywam, że wynik wyborów prezydenckim był dla mnie kolejnym. Piszę dziś bardziej niż kiedykolwiek zawiedziona i skołowana nowym porządkiem, którego coraz bardziej chyba, mimo wszystko, nie rozumiem, choć od początku byłam jego najgorętszym orędownikiem.

Córka przyszłości

Choć jako zakochana w Jeremim Przyborze nastolatka znałam na pamięć wszystkie piosenki z „Kabaretu Starszych Panów”; choć regularnie przygotowywałam proszone kolacje, prezentując swoje kulinarne umiejętności. Choć potem – w sukniach do łydki i zgrabnych klasycznych szpilkach – zabawiałam gości swoim krótkim koncertem, podczas którego śpiewałam, akompaniując sobie na fortepianie, własne piosenki, nigdy nie rozumiałam stwierdzenia na swój temat, które często w takich momentach słyszałam, mianowicie, że „urodziłam się w niewłaściwych czasach – zbyt późno”. Znaczy diagnoza w jakimś sensie była słuszna, bo rzeczywiście urodziłam się w niewłaściwych czasach, ale właśnie zbyt wcześnie. Wiedziałam, że gdzieś w środku jestem córką przyszłości. Poza tym byłam przede wszystkim córką Patkowskiego, a on również całym sobą reprezentował nie tylko to, co współczesne, ale też przyszłe. Historia jest znakomita, by z niej czerpać oraz wyciągać wnioski, ale na pewno szkodliwa, jeśli próbujemy się w niej zadomowić. Możemy zachwycać się modą minionych epok i nadal się nią bawić. Możemy słuchać dawnych piosenek, czytać powstałe kiedyś teksty, ale mamy niebywałe szczęście, że nie musimy już tego robić w oparach papierosowego dymu i absurdalnych przekonań na temat dzieci, zwierząt oraz roli kobiet (o osobach nieheteronormatywnych nawet nie wspominając).
Urodziłam się w połowie lat osiemdziesiątych. Żyłam w otwartym dla artystów domu, ale równocześnie też narzuconym z jednej strony katolickim reżimie, który nas, jako społeczeństwo, straszliwie pokiereszował. Choć, jak każde skutecznie zindoktrynowane dziecko, wierzyłam żarliwie, nie potrafiłam pojąć, czemu innym katolikom tak zależy na tym, żeby Muzułmanin, Żyd, Buddysta czy jakikolwiek wyznawca innej niż nasza religii, nie mógł mieć po śmierci po prostu tego, w co wierzy. Z pewną taką wyższością stwierdzano, że każdy ma prawo wierzyć w co chce, ale po śmierci okaże się, że „to my mamy rację”. Przecież tak naprawdę nikt z nas tego nie wie. Smuciło mnie to. Chciałam, by po mojej śmierci spotkało mnie to, w co wierzę równie mocno, jak tego, by inni religijni wyznawcy mogli doświadczyć po własnej śmierci tego samego. Nie rozumiałam zaciętości w narzucaniu naszej idei innym.
Byłam dzieckiem pragnącym przyszłości. Czułam się bardzo odosobniona w poglądach, które nie wydawały mi się przełomowe, a raczej oczywiste i logiczne. Pewnie, gdyby tata był bardziej obecny w moim życiu (dużo pracował i podróżował, do tego chorował na CHAD, który potrafił go na długi czas całkowicie wyłączyć z życia domu), czułabym wsparcie. Często powtarzam tu na blogu, że nie znoszę lat 90., na które przypadło moje dzieciństwo i wczesna młodość. Wyparłam z pamięci prawie wszystko, co się wtedy wydarzyło.
Dziś, w trzeciej dekadzie XXI wieku, w czterdziestej wiośnie swojego życia, funkcjonuję w całkowicie odmiennej rzeczywistości. Dzieci i zwierzęta odzyskały swoje prawa (czy też raczej są w trakcie ich odzyskiwania). Kobiety są słyszalne, osoby nieheteronormatywne tworzą dużą i silną społeczność. Zaczynamy nazywać przemoc po imieniu, dystansujemy się od wszelkich prawd objawionych, masowo odchodzimy od kościoła. Dzieją się naprawdę dobre rzeczy. Wszystko to progres, który mamy okazję obserwować na własne oczy – wydarza się znacznie szybciej niż kiedykolwiek w historii. Zwolennicy starego porządku załamują ręce, a ja czuję, że wreszcie, po latach cierpień nastały w końcu czasy, o których marzyłam. Niestety równocześnie okazuje się, że nie zmierzamy wcale w dobrą stronę, bo niepogodzona z rozwojem część populacji zapiera się rękami i nogami, wierząc, że można wrócić do tego, co było. Problem w tym, że nie można, a odbudowywanie starego porządku w nowych realiach to przepis na katastrofę. Widoczna radykalizacja tak wielu krajów, której punktem kulminacyjnym będzie prawdopodobnie kolejna wojna światowa, jest na to najlepszym dowodem. Reasumując i parafrazując Piłsudskiego równocześnie, czasy wspaniałe, tylko ludzie…

Rozwój (pseudo)nauki

Pamiętam, że od wczesnych lat dziecięcych było dla mnie jasne, że biblijne opisy stworzenia świata są metaforą, której nie da się traktować literalnie. Stąd mój szok, kiedy dowiedziałam się o ludziach, którzy zarówno Teorię Wielkiego Wybuchu, jak i darwinizm kwestionują, bo im one… kolidują z wiarą. Od zawsze wiedziałam też, że istnieją kobiety, mężczyźni oraz osoby transpłciowe, czyli takie, które zostały uwięzione w ciele człowieka płci przeciwnej. Współczułam im. Mogłam się tylko domyślać, że to bardzo trudne położenie. Hermafrodytyzm był dla mnie pojęciem zrozumiałym tylko ogólnie, za to przedziwny miks kiepskiego poziomu biologii w mojej muzycznej podstawówce i narzuconej religijności, pozwalał mi wierzyć w dzieworództwo Matki Boskiej. Innymi słowy, Maryja Zawsze Dziewica jako matka niebędąca mszycą ani rozwielitką, wydawała mi się całkiem prawdopodobna. I tak jak wyrosłam z wiary w Aniołka (który przynosił u nas na Gwiazdkę prezenty), tak z wstydliwą wiarą w dzieworództwo u ssaków przetrwałam do zaawansowanej dorosłości. I nie śmiejcie się ze mnie zbyt głośno, bo jeśli głębiej pogrzebać, każdy z nas choć jednego istotnego faktu nie zna dużo dłużej, niż powinien.
Można – co naganne i wielce kompromitujące – tkwić we własnej niewiedzy, jednak przeraziło mnie globalne zjawisko cofania się z punktu, w którym osiągnęliśmy już jakąś wiedzę przekazywaną w każdej, nawet najgorszej/muzycznej szkole. I tak oto w XXI wieku spotykamy się z wysypem płaskoziemców i antyszczepionkowców, który nie wiem nawet, jak skomentować. U podłoża leży zawsze ignorancja wobec zdobyczy nauki, wobec wcześniejszego rozwoju. Równolegle dzieje się też coś przedziwnego z dosyć – jak do niedawna myślałam – powszechną wiedzą na temat płci. Kiedy internet zaczęły obiegać przeróżne histeryczne narracje o transpłciowości, zaczęłam się zastanawiać, czy przypadkiem nie zdobyliśmy już wiedzy na ten temat jakieś co najmniej trzydzieści parę lat temu, bo mniej więcej wtedy właśnie dowiadywałam się o tym, jako o czymś, co się zdarza, choć rzadko. Dziś sama znam takie osoby i zaczynam rozumieć, że zjawisko to wcale aż tak rzadkie nie jest, jednak coraz mocniejsza społeczna transfobia i brak dopasowania procedur do rzeczywistości bardzo niestety utrudnia życie transseksualnym Polakom. (W tym miejscu gorąco polecam przejmującą i otwierającą oczy książkę Piotra Jaconia „Wiktoria. Transpłciowość to nie wszystko”.) Ponieważ zaczyna się też mówić o niebinarności, nagle doszliśmy do punktu, w którym zasadne wydaje się wielu osobom postawienie pytania:

Ile jest płci?

Oto ewolucyjnie doszliśmy do miejsca, w którym jedna grupa uważa, że:

są dwie płcie (albo też „pucie”, jak mawia najsłynniejszy polski alfons): męska i żeńska, a wszystko co to ani męskie, ani żeńskie, a bardziej nie wiadomo jakie, to „wynaturzenie i zbrodnia przeciw [tu ich ulubiony argument] – BIOLOGII”.

Druga zaś ma po swojej stronie naukę, ale kompletnie nie potrafi jasno i spójnie wytłumaczyć swojego stanowiska, szastając najgorszym chyba w takiej dyskusji argumentem – płachtą na byka dla tej pierwszej grupy, mianowicie, że:

jestem tym, jako co się identyfikuję

Kompletnie nie rozumiem, skąd wzięło się pytanie o liczbę płci, bo przecież fakt bycia transseksualną kobietą czy transseksualnym mężczyzną nie wpływa na liczbę dwa. Jeśli ktoś jest niebinarny, a co za tym idzie, nie czuje się ani kobietą, ani mężczyzną, albo czuje w sobie pewną płynność między jedną a drugą płcią, również nie rozmnaża to w jakiś magiczny sposób liczby płci. Dziś wiemy, że płeć to spektrum. Po jednej stronie jest jedna płeć, po drugiej druga, gdzieś pośrodku mamy niebinarność. Stąd niektórzy mężczyźni są w jakimś sensie bardziej męscy od innych, a niektóre kobiety mniej czy też bardziej kobiece od innych. A wszystko to jest mocno niejednoznaczne, bo płeć to również konstrukt kulturowy i bardzo trudno zdefiniować kobiecość i męskość przez pryzmat samej tylko biologii. Plus, czy uznamy transpłciowe kobiety i transpłciowych mężczyzn za przedstawicieli płci żeńskiej i męskiej, czy też będziemy woleli definiować ich przez ich transpłciowość, to nadal niewiele to zmienia w kwestii liczby płci. Nie umiem pojąć, jakim cudem przejście z przekonania, że jest tylko białe i czarne do wiedzy, że jest z jednej strony białe, z drugiej czarne, a pośrodku istnieją jeszcze różne natężenia tych kolorów, okazało się kontrowersyjne i tak trudne do przyjęcia dla tylu osób.

Kwestię płci biologicznej i psychicznej znakomicie wyjaśnia na swoim kanale Człowiek Absurdalny. Polecam.

U podstaw transfobii, homofobii, kompletnego niezrozumienia ciałopozytywności czy feminizmu stoi gigantyczny lęk przed odwróceniem znanego nam porządku. Nieważne, jak zły by nie był, znamy go, oswoiliśmy się z nim. Jesteśmy społeczeństwem DDA. Wolimy patologiczny, ale przez swoją paradoksalną przewidywalność bezpieczny dom niż zdrowy, ale kompletnie nam nieznany. Boimy się. Stąd tak ważna jest edukacja, bo puszczone samopas wyobrażenia na temat LGBTQ+, feministycznych postulatów czy też uchodźców mogą być naprawdę przerażające, ogromnie krzywdzące i tragiczne w skutkach. Ale o ile – choć sama potrzebuję rozwoju i zmian – jestem w stanie podłoże takiego lęku zrozumieć, o tyle nie mam pojęcia, w czym zawiniła ludziom obecna wiedza o szczepionkach i ich modyfikacjach czy kulistość Ziemi.

Głupi ten, co głupio robi?

Po wyborach prezydenckich poczułam ogromny żal i bunt, bo miałam wrażenie, że dostaję ciosy z każdej strony. Z jednej – dlatego, że uświadomiłam sobie, że żyję w kraju, w którym połowa obywateli lubi być na państwowych wiecach obszczekiwana przez prymitywne naziolstwo. Z kolei z drugiej – dlatego, że odmówiono mi prawa do przeżycia wkurwu na swoich własnych zasadach. Nagle podzieliliśmy się na dwa obozy:

zadowolonych z wyniku wyborów
niezadowolonych, bo widzących nieco trzeźwiej tego wyniku konsekwencje,

a ja obrywałam równocześnie od członków każdego z nich. Nagle oddano jakąś gigantyczną sprawczość politykom, twierdząc, że „dajemy się im podzielić”, zamiast przyjąć na klatę, że są między nami tak gigantyczne różnice, że być może nigdy nie uda się nam ich pogodzić. Tego nie wyczarował w politycznym kotle Tusk z Kaczyńskim – sytuacja polityczna pozwoliła nam zobaczyć, na czym stoimy. A to jest absolutnie przerażające. Bolały mnie pacyfistyczne nawoływania, żeby „nie gardzić połową obywateli własnego kraju” i wynurzenia, że „wszystkiemu winni są ci, którzy przez lata nie zauważali potrzeb ludzi niewyedukowanych”. Nagle szambo wybiło, skala hejtu w internecie przerosła najśmielsze oczekiwania. Jedni wyzywali drugich od „ciemnoty”, drudzy pierwszych od „elyt”. Zupełnie, jak by wszyscy nagle zapomnieli, w jaki sposób tworzy się każdy system totalitarny i jaką rolę pełnią w nim ludzie wykształceni, a jaką niewykształceni. Ta obserwacja nie ma nic wspólnego z tezą, kto jest lepszy czy bardziej wartościowy. O najgorszym sposobie myślenia, czyli symetryzmie, nawet nie wspomnę, bo już mnie nosi.
Kiedy w momencie krytycznym poczułam chęć niesprawiedliwego (oczywiście!) generalizowania i wyrażenia frustracji oraz pogardy dla takiego wyboru… nagle przybyli jacyś samozwańczy mistrzowie Zen, zabraniający mówienia tego, co czuję i myślę. Całe życie starałam się formułować swoje myśli w sposób, który możliwie jak najmniej zrani odbiorców moich komunikatów. Nie zawsze się udawało, ale naprawdę umiem w delikatność. Próbowałam używać argumentów merytorycznych, historycznych. Z takim nastawieniem napisałam „List do Artystów – sympatyków partii obecnie rządzącej”. Po odpowiedzi, którą dostałam prywatnie od znajomej kompozytorki, zrozumiałam niezwykle dosadnie przekaz świetnego tekstu Jerzego Sosnowskiego „Nie z każdym…” . Jeśli zapraszasz kogoś do dialogu, a w odpowiedzi dostajesz upławy z oczadziałego mózgu (łącznie z sugestią, że trudnisz się prostytucją, gdyż komuś się to logicznie spina z przynależnością do Strajku Kobiet), to naprawdę szkoda tracić energię na rozmowę, która nie będzie produktywna, a nas samych pociągnie na dno. Po wyborach poczułam, jak wielkim błędem była ta „delikatność”, ta „troska o uczucia myślących inaczej niż ja”. Trzeba było mówić dosadniej i częściej, że ludzie pierdolą jak potłuczeni i że jest to niebezpieczne dla nas wszystkich. Bo te słowa nie dość, że ciałem się stały, to jeszcze w dodatku ciałem w żonobijce.
W przeciwieństwie jednak do mamy Forresta Gumpa, nie uważam, że:

głupi ten, co głupio robi.

Oddzielam wybory od dokonujących ich ludzi. Mogę, jak mam czas i potrzebę, zrozumieć, skąd biorą się złe (również moje). W przypadku tych prezydenckich, biorą się ze ślepego przywiązania do tradycji, z lęku, o którym pisałam wyżej, niewystarczającej wiedzy, braku umiejętności myślenia szerzej i bardziej perspektywicznie. Jednak nie oznacza to automatycznie, że ludzie, którzy dokonują wyborów złych, głupich i niebezpiecznych, sami są źli, głupi i niebezpieczni. I kiedy próbowałam o tym pisać w mediach społecznościowych, że jednak statystycznie takiego prezydenta wybrali nam w większości niewykształceni, zmanipulowani pisowskimi mediami mieszkańcy wsi, spotykałam się z argumentem, że obrażam polską wieś. Cóż jest obraźliwego w powoływaniu się na statystyki? Brak edukacji skutkuje mniejszą wiedzą. To fakt. Są oczywiście wyjątki, ale też ci, którzy nie mając matury lub/i studiów wyższych wyedukowali się sami, sporo czytając, nie należą do niewyedukowanej grupy, o której mówię. Kiedyś byłam w swoim środowisku najsłabiej wykształcona, bo większość moich znajomych miała doktoraty. Dziś w niektórych środowiskach mam wrażenie, że lepiej przemilczeć swojego magistra nie dlatego, że obciachem jest zakończyć na nim edukację, ale żeby przypadkiem nie zostać odebraną jak ta, co zadziera nosa. Plebejskość zaczęła bardzo odczuwalnie wypierać elitarność.
Przykro byłoby po tylu latach patrzenia w przyszłość dojść do konkluzji wszystkich starców, mianowicie, że za moich czasów było lepiej, ale z całą pewnością wyczuwalna kiedyś niepewność osób niewykształconych, ich ogromna ambicja by równać wyżej i duża pokora dawała więcej benefitów całemu społeczeństwu niż powszechna dziś prostacka i bezczelna ignorancja, w starciu z którą każdy głos rozsądku będzie brzmiał jak niezrozumiały bełkot wykształciuchów.

Hejt, prawda czy może troska?

W moim dzieciństwie społeczeństwo zakochało się w wybitnym polskim aktorze Karolu Wojtyle, który – o ironio! – powtarzał swojej widowni jak mantrę, że prawda ich wyzwoli. Moich bliskich wyzwalała najbardziej, kiedy spieszyli mi donieść, że jestem gruba, mam krzywe nogi, powinnam zostać piosenkarką, bo głupia już jestem czy że jestem ich życiową porażką. Mnie co prawda nie wyzwoliła, ale za to wyzerowała mi poczucie wartości. Stałam się łatwiej sterowalna. Do czasu.
Dzisiaj, o czym pisałam wyżej, mamy w internecie do czynienia z hejtem na niebywałą skalę i niemal za każdym razem, kiedy pojawia się gdzieś dyskusja o języku bez przemocy, o tym, że po drugiej stronie są żywi ludzie, że hejtem można zniszczyć człowieka, znajdziemy komentarze o rzekomym „zamachu na wolność słowa”. Co tu się tak naprawdę wydarza? Znów pojawia się strach o zburzenie dawnego, znanego już porządku. Hejt przecież istniał na długo przed internetem i przybierał przeróżne postacie. Najczęściej chamskie, przekraczające granice komentarze owinięte były w bawełnianą powłokę:

prawdy mówionej między oczy, bezkompromisowej szczerości – czyli w sumie czegoś pozytywnego
szczerej i głębokiej troski, że „jeśli ja ci tego nie powiem, nikt ci tego nie powie, a to przecież dla twojego dobra” – czegoś jeszcze bardziej pozytywnego

Dzisiejsza wrażliwość na te kwestie granicząca czasem wręcz z przewrażliwieniem, jest czymś w gruncie rzeczy pozytywnym. Oczywiście drugą stroną medalu jest wkładanie każdej nieprzychylnej opinii do jednego wora z hejterskimi komentarzami. Bo czym innym jest nagonka na celebrytkę, która majstrowała przy swojej twarzy (czego byśmy na ten temat nie myśleli, to jej wybór, jej twarz i jej emocje, kiedy będzie nasze wynurzenia czytać), a czym innym poczynienie ogólnych na ten temat obserwacji. Uważam, że inwazyjne i coraz częściej spotykane zabiegi estetyczne oraz operacje plastyczne w momencie, kiedy twarz nie uległa wcześniej wypadkowi lub coś się w niej, np. pod wpływem jakichkolwiek problemów ze zdrowiem, nie zmieniło są tematem, który warto na spokojnie podjąć. Bez histerycznego rzucania, że „kobieta ma prawo”, bo każdy ma oczywiście prawo. To ciekawe socjologiczne zjawisko i prawdopodobnie coś więcej, niż chwilowa moda. Czy za uporczywym upodabnianiem się do siebie nawzajem nie stoi niepewność siebie? Brak pełnej samoakceptacji? Nie powiem, że mnie to przeraża; raczej dziwi. Stwierdzam, że warto się temu przyjrzeć z perspektywy innej niż estetyczna. Natomiast poniżanie człowieka za to, że zrobił coś, co być może jest jedynym mu znanym sposobem na to, by poczuć się pewniej, jest słabe i absolutnie nic nie zmienia. Pogłębia natomiast podziały.
Kolejnym wzbudzającym w internecie emocje tematem jest ciałopozytywność, nazywana przez swoich przeciwników „promocją otyłości”. Dosyć zaskakujące jest to, że realna promocja otyłości, jaką są istniejące od kiedy pamiętam (telewizyjne, prasowe, w końcu internetowe) reklamy słodyczy, chipsów, wszelkiego typu niezdrowych przekąsek, fast foodów, napojów gazowanych, czy alkoholi nigdy nie wzbudzały kontrowersji. Ale wystarczyło, żeby dziewczyny z nadwagą, o sylwetkach odbiegających od tych uznanych za atrakcyjne zajęły się nakręcaniem filmików w fajnych ciuszkach i jeszcze fajniejszej pewności siebie, żeby pół internetu zaczęło niezwykle agresywnie martwić się o ich zdrowie. Batalie związane ze zrzucaniem kilogramów potrafią trwać latami. Bywają też niestety nierówną walką. Dlaczego przez ten czas nie poczuć się sexy? Nie zainspirować innych kobiet o podobnej figurze i kompleksach, by pokochały swoje odbicie w lustrze i zaczęły bawić się modą? O ile promowanie mocno wychudzonych figur w latach dziewięćdziesiątych rzeczywiście skutkowało obsesyjnym odchudzeniem się wielu dziewczyn, które często prowadziło do poważnych zaburzeń odżywania, o tyle trudno mi sobie wyobrazić, że szczupła kobieta mogłaby pod wpływem filmików z pewnymi siebie, dobrze ubranymi większymi modelkami zapragnąć przytyć; żeby nagle zamarzyła jej się nadwaga czy otyłość. To nie do końca tak działa. Nikt (chyba) nie kwestionuje tego, że nadwaga, a tym bardziej otyłość jest super zdrowa i nie należy jej leczyć, jednak co jest złego w chorych ludziach w przestrzeni publicznej? Przez lata godziliśmy się na sztuczne i kuriozalne opinie, co wypada, a czego nie wypada nosić, mając rozmiar XL, XXL czy XXXXL. Legginsy opinające się na fałdach tłuszczu paliły nam oczy. (Kto by pomyślał, że to disco-polowo-grillowokiełbasiane społeczeństwo cechuje tak wrażliwa dusza estetów, a jednak…) Może już dosyć? Choć to chyba ciągle jedynie marzenie. Niesterapeutyzowany mózg (tak walczący z wszelką innością i odmiennością) ma tę przewagę nad cellulitem, że go na ulicy nie widać. Przy dobrych wiatrach można go całkiem długo skrzętnie skrywać. Tyle, że to nie otyłości zawdzięczamy nasz* narodowy rozkwitający romans z faszyzmem, a brakowi terapii właśnie.

*Problem dotyka – wydaje mi się – całego świata, ale żyję w Polsce, więc poświęcam swój wpis przede wszystkim polskim realiom.

Czy wszystko jest subiektywne?

To chyba najtrudniejsze z pytań, których miliony przetaczają się codziennie przez moją głowę. Nie ufam ludziom, którzy wyznają jedną taką samą dla wszystkich prawdę. Jaskinia Platona jest jedną z moich najulubieńszych koncepcji filozoficznych, bo okazuje się niewiarygodnie ponadczasowa. Jeśli rzeczywiście widzimy tylko odbicia idei, jakim cudem mielibyśmy widzieć zupełnie to samo? Myślę, że stykamy się jedynie z wycinkami jakiegoś obrazu i im mamy lepiej wytrenowany mózg (m.in. wykształceniem, czy też własną pracą nad poszerzaniem horyzontów), tym możemy zobaczyć więcej. Im więcej widzimy, tym szerszą mamy perspektywę, a to pomaga wyłapać pewne zależności, jakąś powtarzalność. Jednak nadal… są to tylko mniejsze lub większe, ale ciągle wycinki. Do tego dochodzą kwestie, które ze swojej natury są i będą subiektywne. Nie możemy obiektywnie stwierdzić, czy ktoś wygląda czy nie wygląda ładnie. Nie możemy też obiektywnie stwierdzić, że jakaś piosenka jest ładna albo brzydka. Możemy wyrazić tylko i wyłącznie naszą własną opinię, choć będzie ona nasza również tylko w części, bo składają się na nią także przekazy medialne, które latami formowały nasze gusty. (Stąd, w przypadku wyglądu, tak ważny jest ruch ciałopozytywności – dzięki niemu każda sylwetka ma szansę mieć swojego reprezentanta w szeroko pojętym medialnym świecie.) Z drugiej strony (w przypadku piosenki) jest też coś takiego jak znawstwo w danej dziedzinie sztuki. Muzykolodzy są jacy są, podobnie z historykami sztuki czy literaturoznawcami, ale jednak wszyscy oni mają fachową wiedzę pozwalającą odróżnić sztukę od bubla. Oczywiście, że i oni się mylą, i oni potrafią mylić swoje subiektywne sympatie i antypatie z wiedzą o warsztacie, jednak to, że coś jest po prostu złe (jak np. disco polo – zarówno w warstwie tekstowej, jak i muzycznej), nie oznacza, że ktoś komuś zakazuje lubienia takiego czy innego nurtu bądź dzieła. Po jednej stronie są fakty, a po drugiej indywidualne preferencje.
Ale jest też inna strona medalu, o której sama często zapominam, powtarzając radośnie i bezmyślnie, że „każdy jest wolny i może robić co chce”. Tak, to prawda, jednak wolność oznacza równocześnie konieczność wzięcia odpowiedzialności za swoje wybory.
Każdy ma prawo do pasji, którą możemy podzielać i której możemy nie podzielać czy nie rozumieć. Jednak czym innym jest umiłowanie do gry w szachy, tworzenia origami czy do zbierania grzybów (co kto lubi, Cage na przykład uwielbiał!), a czym innym hobby polegające na… mordowaniu bezbronnych zwierząt. Nie umiem pojąć, jakim cudem w XXI wieku wszelkiego typu polowania nie są jeszcze zdelegalizowane. Nie umiem zrozumieć, jak można brać na taką chorą rzeź małe dzieci, nieodwracalnie niszcząc ich psychikę.
Ale śmierć to w ogóle jeszcze odrębny i wielki temat. Każdy chciałby myśleć, że jest przeciw zabijaniu, ale zawsze jakieś zabijanie będzie dla nas łatwiejsze do przełknięcia niż inne. Najbardziej zacięci przeciwnicy aborcji są na ogół równocześnie zwolennikami kary śmierci (o polowaniach, czy jedzeniu mięsa nie wspominając). Ci, dla których aborcja powinna być wyborem kobiety, często opowiadają się też za legalizacją eutanazji. Można oczywiście dyskutować dlaczego ci pierwsi nazywają stanowisko tych drugich „cywilizacją śmierci”, skoro zarówno w aborcji (np. płodu, który nie urodzi się żywy), jak i eutanazji chodzi bardziej o godną i sprawiającą mniej cierpienia śmierć, ale to już zostawmy. Każdy z nas jakieś pozbawienie życia (człowieka, zwierzęcia lub płodu) uważa za lepsze, a inne za gorsze. Nie mówiąc już o wojnach, gdzie nagle całą naszą moralność diabli biorą i wychodzą z nas najdziksze i najgorsze instynkty. Więc, podsumowując, obiektywnie pozbawianie życia innych istot jest złe. Subiektywnie jednak, rozważamy każdy rodzaj sytuacji indywidualnie. Z mojego doświadczenia wynika, że najgorsi są ludzie, którzy mówią o sobie samych, że „nie zabiliby muchy”. Na takich lepiej uważać – szokująco mało jeszcze o sobie wiedzą.
Pytanie, czy wszystko jest subiektywne, zadawałam sobie kompulsywnie tuż po wyborach prezydenckich. Złe sympatie polityczne (tak, faszyzm i totalitaryzm są złe) mogą być przecież motywowane tyloma różnymi czynnikami; niekoniecznie złymi. Mój tata – najbardziej otwarty i kochający ludzi człowiek, jakiego znałam – miał doskonałą świadomość, że istnieją „ludzie, którym nie podaje się ręki” na ogół właśnie za całkowicie naganne poglądy. Pewnym paradoksem jest to, że lepszość naszych czasów polega również na tym, że zaczynamy to piętnować. Odchodzimy od społecznego ostracyzmu (który uważam za wspaniałe narzędzie do uświadamiania ludziom, że zboczyli z właściwych torów) właśnie dlatego, żeby nie iść drogą dehumanizowania kogoś o „innych poglądach”. Z założenia robimy dobrze, tylko zapominamy o pewnym niuansie – wspieranie (choćby głosem w wyborach) ludzi nawołujących wprost do antysemityzmu, homofobii, rasizmu, ksenofobii, nacjonalizmu, faszyzmu nie jest tylko „innym poglądem” niż nasz. I wszystko jedno, czy ci nawołujący robią to z przekonania, czy cynizmu. To nieistotne. Nie gra się w drużynie, w której ktoś nawołuje do zła. I to dokładnie tego samego zła, które jeszcze całkiem niedawno, na oczach naszych dziadków i pradziadków wstrząsnęło światem. Chcąc być inni od Hitlera i jego wyznawców, używamy empatii i w rezultacie… przymykamy oczy na to, że historia zatacza koło tuż pod naszym nosem. Pod Żydów nasi bliźni (pod wodzą kościoła) podstawili sobie tylko środowiska nieheteronormatywne i imigrantów. Cała reszta to kopiuj wklej.
Kiedy zaczynam apelować, że może by nazywać zarówno plebejskość, jak i zło po imieniu, słyszę, że „się zradykalizowałam, a każda radykalizacja jest zła”. A potem, sącząc w pubie piwo, zastanawiam się tylko, co poszło nie tak, że siedzę na nim również z ludźmi, którzy na faszystów głosowali i omijam temat, żeby „kogoś nie urazić”, wmawiając sobie równocześnie, że to dobrze, że się różnimy i że „mimo różnic, potrafimy się dobrze bawić”. Ale są też jasne strony. Kiedy znajdziemy się wszyscy w bunkrze, przeczekując wojnę (my nie będziemy walczyć z powodów światopoglądowych, oni – z wrodzonego tchórzostwa), będzie przynajmniej względnie miło. Być może nie uda się nam ich przekonać, że wcale nie jesteśmy zdegenerowanymi lewakami, za których nas mają, ale za to nakarmimy własne poczucie wyższości przeświadczeniem, że przynajmniej umiemy zrozumieć, że przynajmniej potrafimy dostrzec w nich ludzi. Tylko… czy naprawdę o to nam chodzi?

P.S. A na deser łączę doskonałą i przejmującą, jak cała twórczość Katarzyny Nosowskiej, piosenkę „Piękna degrengolada”.

„Piękna degrengolada” Katarzyna Nosowska

Jeśli podoba Ci się, jak piszę, i chcesz mnie docenić,
kliknij w poniższą ikonkę i postaw mi, proszę, wirtualną kawę

Czterdzieści lat minęło…

Równo czterdzieści lat temu przyszłam na świat. Nie umiem opisać radości, jaka mi już od dłuższego czasu towarzyszy na myśl o tych okrągłych urodzinach! Okazuje się, że wszystko, co kiedyś słyszałam na temat wieku, w jaki właśnie wchodzę, jest bzdurą. Czy ktoś nazwie mnie z racji wieku młodą, czy starą, nie ma żadnego znaczenia. Czuję całą sobą, że to doskonały czas dla mojej kobiecości, z którą wreszcie zakopałam topór wojenny. Jest cudownie!

Wiek to tylko liczba?

Kiedy byłam małą dziewczynką, czterdziestoletnie kobiety były już stare. Dziś widzę, że nie tylko z perspektywy dziecka, którym wtedy byłam, bo w końcu kiedy masz lat siedem, ktoś kto przeżył niemal sześć razy twoje życie, w twoim odczuciu młody już nie jest. Były stare w tzw. noszeniu się. Brązowe lub szare spódnice za kolano, garsonki, zachowawcze fryzury plus te wszystkie dziwaczne pomysły zakładające, co po czterdziestce wypada, a czego już nie, odbierały dziewczynom wkraczającym w najbardziej seksowny etap swojego życia cały wdzięk. Tak, jak by kobieta kochająca mini, obcasy i w opór długie włosy, musiała się w kwiecie swojego wieku z tym wszystkim pożegnać, dostając w zamian do dyspozycji możliwość wyglądu a là Marysia z serialu „Poszukiwany, poszukiwana” – super deal! Wystarczy pooglądać stare teledyski, żeby zobaczyć chociażby bardzo atrakcyjną ponadpięćdziesięcioletnią – w rzeczywistości dwudziestoparoletnią – Annę Jantar. Piosenkarki i aktorki, które dożyły dzisiejszych czasów, tak wspaniale młodnieją nie z powodu zabiegów medycyny estetycznej (choć czasami także), ale przede wszystkim obecnej mody oraz ogromnej w tej kwestii wolności. Niech żyją jeansy, dresy, wygodne ciuchy i szeroki wybór kolczyków! Piszę o kobietach, ale moda była równie mała łaskawa dla mężczyzn. Andrzej Kopiczyński, który grając tytułowego „Czterdziestolatka” miał trzydzieści dziewięć lat, wyglądał w serialu na sporo starszego od mojego Partnera dzisiaj, choć był wtedy od niego teraz niemal dwie dekady młodszy.
Jednak starość to nie tylko wygląd. To przede wszystkim postawa wobec świata. Jeśli jest się zamkniętym, wiecznie narzekającym, trzymającym kurczowo wszelkich konwenansów, jeśli nie weryfikuje się przekonań wyniesionych kiedyś z domu, nie zmienia poglądów pod wpływem doświadczania życia w praktyce, jeśli nosi się w sobie sztywność zmieniającą się z biegiem lat w zgorzknienie, jest się starym. I tu, wydaje mi się, przebiegają też w naszym społeczeństwie podziały polityczne. Ślepe przywiązanie do tradycji, czymkolwiek by nie była, strach przed tym, co nowe i czasem dziwne, tęsknota za dawnym stanem rzeczy i związana z nią bardzo wybiórcza pamięć, to oręże starości. Znam wielu starych ludzi, którzy nie przekroczyli trzydziestki. Znam też wielu młodych – z moim wspaniałym tatą na czele – którzy są grubo po sześćdziesiątce oraz siedemdziesiątce.
Czy wiek to tylko liczba? Nie. Wiek to wszystkie nasze doświadczenia, które albo nas czegoś nauczyły, albo nie. Kiedy przytrafia nam się ciągle ta sama życiowa lekcja (jak mnie, kiedy po raz kolejny wchodziłam w związek z alkoholikiem, pozwalając, by wszystko, co się w moim życiu działo, działo się poza mną), to znaczy, że z jakiegoś powodu nie umiemy jej odrobić. Może jest dla nas zbyt trudna, może nie jesteśmy na nią jeszcze gotowi, ale spokojnie – kiedy ją już przejdziemy, otworzą się przed nami nowe możliwości. Jak w komputerowej grze – żeby móc znaleźć się na wyższym poziomie, musimy przejść niższy. Jeśli człowiek jest mądry i ma w siebie spory wgląd – lub nauczył się go mieć przy pomocy terapii i uważnej autoterapii – lata dodają mu dojrzałości i z roku na rok staje się coraz piękniejszy. Reasumując, wiek to nie tylko liczba, ale nasza pogłębiająca się wartość (albo bezwartościowość, o czym nikt niestety nie mówi), a starość jest od wieku całkowicie niezależna.

Nigdy nie rozumiałam tego krzywdzącego wobec wszystkich po równo kultu młodości, w którym osoby przedatowane wyrzuca się na śmietnik historii. „To była taka piękna kobieta…”, „trudno w to dziś uwierzyć, ale on był w swoim czasie prawdziwym amantem…” – słyszymy. Czemu już tacy nie są? Bo przytyli, schudli, zgarbili się, wyłysieli, posiwieli, ich twarze poorały zmarszczki, a przede wszystkim przekroczyli granicę pewnego wieku. Zakochałam się miłością żarliwą w Laurie Anderson, kiedy miała siedemdziesiąt jeden lat (co mój ówczesny partner skwitował słowami: „pary najczęściej rozstają się, bo on poznał młodszą; my mamy szansę się rozstać, bo ona poznała starszą”). Uważam ją za najpiękniejszą kobietę świata. Nie myślę, że była piękna trzydzieści lub czterdzieści lat temu, choć również taka wtedy była. Jej uroda to nie tylko te obłędne myślące oczy, ale też jej apetyt na życie, jej kreatywność, jej talent, w końcu niewiarygodny, kosmiczny mózg – z roku na rok coraz piękniejszy. Są ludzie, którym starość po prostu nie grozi. (Na wszelki wypadek zaznaczę, że nie mam na myśli braku bólu pleców po trzydziestce, mniejszej chęci na imprezowanie do białego rana czy cieszenie się z promocji w Biedrze – każdy wiek ma swoje przywileje.)

Jak jeden dzień?

Znakomita, recenzowana tu kiedyś przeze mnie książka „Czas. Przewodnik użytkownika” Stefana Kleina, utwierdziła mnie w przekonaniu, że nie zwariowałam, postrzegając czas nieco inaczej niż moi bliscy. Otóż odczuwanie czasu jest względne. Często, ciesząc się na wakacje lub jakiekolwiek wyjazdy, słyszałam, że jak już wyjadę, to

ten czas (tydzień lub dwa) bardzo szybko zleci,

tymczasem mi zlatywał znacznie wolniej i wcale nie dlatego, że się nie czułam w jego trakcie dobrze, ale właśnie wręcz przeciwnie. Wybywając chociażby na moją kochaną grecką wyspę Thassos, praktykowałam bycie tu i teraz w każdej sekundzie. Z różnych powodów nie lubiłam swojego życia w ciągu pierwszych dwudziestu – dwudziestu pięciu lat. Moja sprawczość wynosiła wtedy minus sto, a moja osobowość była zdecydowanie bardziej zależna niż dziś. Cały ten czas mogłabym z powodzeniem przespać. Oczywiście istniały jakieś wyjątki, do których też nie podchodziłam w specjalnie zdrowy sposób (jak np. coroczna „Warszawska Jesień”), ale z pewnością nie był to czas, za którym tęsknię. Większość zresztą została całkowicie skasowana przez mój mózg. Nieleczone ADHD nie jest jedynym powodem.
Próba życia wtedy tu i teraz wydawała mi się męką. Robiłam wszystko, by uciec w swój wewnętrzny świat jak najdalej. Miałam tam dużo wyimaginowanych znajomych, stąd kompletnie nie zabiegałam o niczyje względy. Grupy, w których musiałam przebywać (szkoły, studia) były mi niemal całkowicie obojętne. W mojej głowie było ciekawiej, a przede wszystkim znacznie bezpieczniej. Marzyłam, by komuś zlepiły się kartki i żebym mogła obudzić się kilka lat później. Jednak wyjazdy były tymi razami, w ciągu których żyłam. Tak to widziałam wtedy i dziś myślę, że to dosyć słuszna diagnoza. Żyłam raz – dwa razy do roku, wyjeżdżając w całkowicie inne okoliczności.

Pewnie dlatego nie umiem zrozumieć narracji o kobietach, które z wiekiem tracą swój blask i zazdroszczą dwudziestolatkom tego, czego już nie mogą mieć. W życiu nie chciałabym cofnąć wskazówek zegara. Uwielbiam dzieciaki, uwielbiam młodzież. Na piękne młode dziewczyny patrzę z ogromną życzliwością i radością, że mogą dorastać w znacznie lepszych czasach niż ja. Jeśli chcą mojego wsparcia czy rad – służę nimi z radością (choć nigdy nie udzielam tych ostatnich nieproszona). Mimo wszystko jakiekolwiek porównywanie się do nich uważam za absurdalne. Czego mogłabym im zazdrościć? Atrakcyjnych dziadków? Trądziku? Braku doświadczenia z cwaniakami, których będą odtąd spotykać na każdym kroku? Poszukiwania swojej życiowej drogi? Pierwszych kiepskich romantycznych wyborów? I nie, nie piszę tego złośliwie. Każdy wiek jest w jakimś sensie trudny, a powrót do niego to również powrót do jego mankamentów. Mam jednak wrażenie, że im dalej, tym lepiej.
Kiedy skończyłam trzydzieści lat byłam już w całkiem akceptowalnym punkcie. Jednak nawet przeglądając ten blog (istniejący już ponad siedem lat), widać, jak inną osobą byłam tę niecałą dekadę temu. Co mnie spinało, gdzie dało się wyczuć sztywność i śmiertelną powagę. Jednak to wszystko nie wyprostowało się samo przy pomocy czasu. Czas, tak jak nie leczy ran, tak w magiczny sposób nie dodaje nam mądrości. On jest po to, żebyśmy mogli przepracować wszystko to, co w nas trudne. Jestem dziś z siebie niesamowicie dumna, a czas w mojej pracy mi tylko odrobinę pomógł.

Zawstydzanie wiekiem

Jakiś czas temu pod wpisem Tymona Tymańskiego zareagowałam na pewien niewłaściwy komentarz. Pewna pani, ewidentnie nie znając dokonań Tymona, napisała coś wobec niego krzywdzącego, czepiając się jeszcze – kompletnie bezzasadnie – jego władania polszczyzną. Ponieważ niewielu mamy tekściarzy Tymonowi równych, wyjaśniłam panią w kilku krótkich zdaniach. Wtedy… wyzwała mnie od „tegorocznych maturzystek”. Kiedy uświadomiłam pani, że maturzystką byłam przeszło dwie dekady temu, wyzwała mnie od „bab pod czterdziestkę”. Ta historia jest akurat zabawna, ale pokazuje też, jak łatwo nas, kobiety zawstydzać wiekiem. Mężczyźni, jeśli się z tym mierzą, to chyba w znacznie mniejszym zakresie. Sama idea, że w naszym wieku, lub inaczej – w naszym zachowaniu niedostosowanym do tego wieku (cokolwiek miałoby to znaczyć) jest coś wstydliwego, jest idiotyczna. Zawstydzanie kobiet to zresztą potężne narzędzie patriarchatu. I wiecie, co jest najgorsze? To niestety działa.

Choć widzę absurdalność powodów, z jakich byłam w swoim życiu zawstydzana, gdzieś w środku mam wyryty przez kościół i patriarchat wstyd i poczucie winy. Wystarczy małe draśnięcie tego miejsca, żeby zacząć w siebie wątpić. No bo czy…. nie stanę się w czymś zwyczajnie śmieszna? Ale z drugiej strony, przecież nawet jeśli, to jakie ma to w ogóle znaczenie? Każdy będzie miał jakiś swój na mnie pomysł. Nie zawsze zgodny ze mną. I co? Powinnam przeprosić, że nie spełniam czyichś oczekiwań?
Sytuacja z randomową panią z social mediów pokazała, że nie mam się prawa wypowiedzieć na tematy językowe ani jako maturzystka, ani jako nauczycielka języka polskiego. Jak na maturzystkę jestem zbyt młoda, a jak na doświadczonego językoznawcę – za stara. Gdyby to samo, co napisałam, sklecił Jacek Wasilewski albo profesor Bralczyk, prawdopodobnie ich wiek nie miałby dla nikogo znaczenia. Na całe szczęście z wiekiem przychodzi też większy dystans.

Większy dystans

Od zawsze bardzo się wszystkim przejmowałam, więc też trudno mi było odpuścić. Ma to z pewnością związek z moją wrażliwością, która bywa przekleństwem. Dziś coraz częściej łapię się na tym, że przestaję marnować energię na to, co mi nie służy. Od kiedy wiem już, że chociażby moje zapominanie o datach nie jest równoznaczne z tym, że jestem złą, egoistyczną osobą, która ma w nosie urodziny i imieniny najbliższych, tylko wynika z urody mojego ADHD-owego mózgu, zdjęłam z siebie poczucie winy. Mam inaczej. Kocham ludzi, ale nie pamiętam bez skutecznego przypomnienia o ich ważnych datach. Więcej, kiedy są daleko – nie tęsknię, bo o nich również zapominam. Myślę, że skoro wszyscy wiemy już, że mam ADHD, możemy podejść do tego z większym zrozumieniem. Ja przestałam się biczować, choć reakcje są oczywiście różne, ale na to już wpływu nie mam.
Znacznie spadła też moja tolerancja na manipulację. Jestem szalenie na nią podatna, ale z drugiej strony coraz szybciej ją wyczuwam i umiem nazwać. Nie daję się już tak łatwo wkręcać. Przeżywam, ale krócej, a potem otrzepuję się z tego, co nie moje i idę dalej.

Otoczenie

Dziś otaczają mnie też wspaniali ludzie. Ewoluują przyjaźnie, formują się dobre znajomości, a wszystko dzieje się naturalnie i w swoim własnym tempie. Szybko rozpoznaję, z kim chcę być bliżej, czyja wrażliwość mnie wzbogaca, dla kogo ja mogę być naprawdę cenna, a czyje deklaracje są raczej czczym gadaniem. Nie mam żalu, nie mam oczekiwań. Każde spotkanie z drugim człowiekiem ma dla mnie wartość. Stałam się towarzyska. No i przede wszystkim jestem psią mamą, a kiedy przestaję widzieć w życiu cel, przypominam sobie o tym, który nadała mu Żuli – mam zrobić wszystko, co w mojej mocy, żeby była najszczęśliwszym psem.

P.S. A na deser łączę piosenkę okolicznościową.

„Happy Birthday” Stevie Wonder

Jeśli podoba Ci się, jak piszę, i chcesz mnie docenić,
kliknij w poniższą ikonkę i postaw mi, proszę, wirtualną kawę

Uważaj, czego sobie życzysz, czyli październik i listopad

Dotychczas siedzieliśmy w Gdańsku najpóźniej do pierwszej połowy września. Potem odbywała się „Warszawską Jesień”, a w październiku rozpoczynaliśmy nasz zakopiański sezon. Niestety, ze względu na brak stałej pracy, coraz dla mnie trudniejszy. Póki odbywałam trzymiesięczną terapię w nowotarskim oddziale dziennym (koniec 2022 roku i początek roku 2023), moje życie wydawało się bardziej uporządkowane, a wytyczone cele jasne. Czułam, że choć nie pracuję (a od pewnego momentu pracowałam tylko w weekendy), wkładam teraz całą swoją uwagę i energię w przyjrzenie się sobie z wielu różnych perspektyw, co umożliwi mi poskładanie się od nowa, więc lepsze funkcjonowanie. Nie wszystkie perspektywy mi się podobały. Miałam momenty zwątpienia oraz silnych psychicznych zjazdów, jednak znałam kierunek, jaki mam po terapii obrać: uwierzyć we własne możliwości i przestać mierzyć (przede wszystkim zawodowo) niżej, niż powinnam. Oczywiście wszystko byłoby znacznie prostsze, gdyby personel tego oddziału odrobił lekcję z wiedzy na temat ADHD. Przez co nie chcę wcale powiedzieć, że mi ta terapia w ogóle nie pomogła. Dziś jednak rozumiem, czemu nie pomogła mi tak, jak w końcu odpowiednio dobrane leki i naprawdę przyzwoita psychoedukacja.
Tak czy inaczej, po każdej terapii – lepszej czy gorszej – trzeba się zmierzyć z prawdziwym życiem, a to potrafi zmieść z planszy. I mnie zmiotło. Na półtora roku. Do starych zakopiańskich prac zastępczych nie umiałam już wrócić, wiedząc, że byłby to krok w tył. Nowych szukać nie potrafiłam, bo paraliżował mnie strach i dawne schematy myślenia. A potem zaczął się sezon w Gdańsku i przyspieszony kurs utrzymywania się na powierzchni w zupełnie nowych warunkach. W czerwcu bardzo szybko udało mi się znaleźć pracę sezonową. Równie szybko zrozumiałam też, że muszę z niej uciekać. Tak – po zaliczeniu dnia próbnego w żłobku – na mojej drodze stanęła Świetlica Biblioteki Społecznej Stowarzyszenia „Przyjazne Pomorze” wraz ze swoim charyzmatycznym założycielem Janem Urbanikiem. Doświadczenie to przypomniało mi, że czuję – mówiąc szumnie – powołanie do pracy z dziećmi. Jednak szkoła jako instytucja całkowicie odpadała. Nie byłam w stanie narazić się na wielką pustkę po raz drugi. Praca w świetlicy otworzyła mi co prawda furtkę w postaci możliwości przepracowania lipca i sierpnia również w następnym roku, jednak nic poza tym.
Kolejny jesienno-zimowy sezon w Zakopanem miał być dla nas czasem remontowym, jednak napotkaliśmy wiele przeciwności losu (czasami myślę, że Zakopane to generalnie jedna wielka przeciwność losu) i nie udało się nam zrealizować wszystkich planów. Przełomem była dla mnie diagnoza ADHD i w końcu otrzymanie profesjonalnej pomocy.

🍁 Gdzie jest pies pogrzebany?

Oczywiście kolejnym ogromnym przełomem była przypadająca na ten sam czas adopcja Żuli. Nie mieliśmy pojęcia, że półtoraroczna sunia będzie tak długo absorbująca i wymagająca naszej uwagi. Dzięki temu, że ciągle byłam osobą bezrobotną, mogłam być cała dla niej podczas niezauważalnej w Zakopanem wiosny i na początku lata w Gdańsku. Uczyłam się o swoim ADHD, równocześnie pracując z małą nad jej reaktywnością. Udało się na tyle, że mój pracujący lipiec i sierpień przyjęła całkiem spokojnie.
Żuli nie trafiła do nas przypadkowo – co do tego nie miałam nigdy złudzeń. Oprócz pokazywania mi, czasem w dość krzywym zwierciadle, moich własnych problemów pomogła mi też odważniej stawiać granice. Bo to ja (z Partnerem) jestem jej rzecznikiem w ludzkim świecie. I jeśli ktoś ją w jakikolwiek sposób drażni lub strzela fochy, że Żuli nie zachowuje się zgodnie z jego wyobrażeniem o małym słodkim piesku (skandal!), moim obowiązkiem jest stanąć za nią i zrobić wszystko, by czuła się dobrze. Ona i tylko ona, gdyż tylko za nią jestem odpowiedzialna. Kilka takich sytuacji zdjęło ze mnie gigantyczny ciężar. Okazało się, że wcale nie muszę nosić na barkach oczekiwań innych wobec swojego psa. A skoro nie muszę nosić oczekiwań wobec swojego psa, mogę z powodzeniem nie nosić również oczekiwań wobec samej siebie. Nie chodzi o butę, czy agresję – chodzi o zrozumienie, że wcale nie trzeba brać każdej wypowiedzianej tonem wyższości nieproszonej rady do siebie. Komuś wydaje się, że na moim miejscu zrobiłby lepiej to czy tamto (w kwestii wychowania psa, ale też każdej innej)? Świetnie. Tylko, że… nikt nigdy nie będzie na moim miejscu, więc te spekulacje najzwyczajniej w świecie nie mają sensu. Dużo osób marnuje w ten sposób swój czas. Ja już nie chcę, choć byłam w to długo uwikłana. Żuli nauczyła mnie, że ani ona, ani ja, nie musimy się wszystkim podobać. Nie musimy spełniać niczyich oczekiwań. Jeśli coś warto w sobie zmieniać, to trzeba to zrobić, ale tylko po to, żeby… to nam było łatwiej z nami wytrzymać. Tak, trochę osób się poobraża, trochę pooburza, kilka domów przed nami pozamyka, ale za to jak bardzo nową jakość odnajdziemy w relacjach wspierających!
Ten wyjątkowo długi wstęp do opisu mojego nadmorskiego października i listopada miał przede wszystkim zarysować istotny dla mnie kontekst. W październiku skończyłam psychoedukację, na której dowiedziałam się wielu ważnych rzeczy, a wśród nich też czegoś szokującego. Otóż, szukając pracy, mogę wypisać sobie najpierw swoje własne wobec niej oczekiwania! Własne… oczekiwania! To był prawdziwy game changer, bo dotychczas – niezrażona przeróżnymi doświadczeniami – miałam w sobie jakąś niezrozumiałą uległość wobec ewentualnego przyszłego pracodawcy. Jak by z urzędu miał nade mną władzę. Szukałam w głowie usprawiedliwień, czemu nie chcę już pracować po dwanaście godzin dziennie. Czemu nie chcę pracować w niedziele i święta. Czemu, skoro nie mam dzieci, marzę o wolnych weekendach i pracy od poniedziałku do piątku do najwyżej 16:00. Bo dzieci to już jakiś argument, a troska o higienę psychiczną to tylko synonim lenistwa. I tu z pomocą przyszła psióreczka, którą przy szukaniu pracy muszę brać przecież pod uwagę, ale zrobiła to w nieco bardziej złożony sposób. Pokazała mi, że przy swojej reaktywności i poważnych traumach, jakich doświadczyła przed trafieniem do nas, potrzebuje silnych i zrównoważonych opiekunów. Nie kogoś, kto się nią zasłoni, szukając pracy, tylko kogoś, kto szukając pracy uwzględni najpierw swoje własne potrzeby. Kogoś, kto będzie wiedział, jak uszczęśliwić siebie samego, bo dopiero wtedy będzie mógł się zabrać za uszczęśliwianie jej!

🍁 Taka Warszawa

W październiku przyszedł trudny moment mojego psiacierzyństwa i pewien rodzaj inicjacji dla Żuli. Wyjechałam na weekend do Warszawy. Sama. Już raz jedno z nas wyjechało na dwa dni – Partner w środku sezonu. Żulinka była lekko zaniepokojona i trochę markotna, ale całkiem nieźle zniosła to krótkie rozstanie. Jednak – niczego nikomu nie ujmując – ja to ja. Mama to mama. Ja byłam zawsze. Pojawiłam się w jej życiu kilkanaście godzin po Partnerze (odbierał ją sam z Kutna), ale kiedy już się pojawiłam, byłam z nią każdej nocy. Oczywiście w trakcie mojego pobytu w Warszawie została pod najlepszą możliwą opieką, bo Partnera, ale jednak nie było mnie przy niej przez dwie noce.
Serce mi się krajało, kiedy dowiadywałam się o jej piszczeniu i zagubieniu. Albo o tym, że zaczepiała kobiety podobne do mnie z tyłu (siwe lub z włosami w kolorze platyny) i gdy orientowała się, że to nie ja, wydawała się rozczarowana. Nie mogłam znieść, że nie da się jej wytłumaczyć, że ja niedługo wrócę. Ona zresztą rozumie słowo „wracać”, ale niestety czas przyszły to dla niej abstrakcja nie do przeskoczenia. Za każdym razem, kiedy Partner gdzieś wyjdzie i tłumaczę jej, że „zaraz wróci”, zbiega sprawdzić, czy już wrócił i patrzy na mnie z wyrzutem, jak bym ją oszukała. Będąc w stolicy i rozmawiając przez komunikator z Partnerem, pokazywałam się jej w kamerce, ale nie wiem, czy to nie spotęgowało jej smutku. Krytycznym momentem był ten, w którym sobie uświadomiłam, że nie dam rady tego znieść. Byłam skłonna wsiąść w pociąg i od razu wrócić, żeby tylko nie czuła się przeze mnie opuszczona. Przecież o tym, że wrócę, dowie się dopiero wtedy, kiedy wrócę. I tu musiałam się zmierzyć nie tylko z rozpaczą własną, ale też lodowatą pustką, w którą wcisnął mnie brak wsparcia i zrozumienia. Musiałam się mierzyć z wypowiadanymi wielokrotnie, więc i po jakimś czasie niecierpliwie stwierdzeniami, że nic jej nie będzie, albo że się musi przyzwyczaić, zupełnie, jak bym sama tego nie wiedziała. Jak by racjonalność była lekiem na ból duszy.
Szybko przypomniało mi się niezrozumienie, z jakim spotykałam się u dorosłych, kiedy, pracując w szkole, przeżywałam wraz z dziećmi ich problemy.

To przecież tylko lalka

– mówili ze śmiechem

To nieprawda. To nigdy nie jest „tylko lalka”. Tak jak, nieco później, to nigdy nie jest „tylko koniec pierwszej miłości”, „tylko utrata pracy”, „tylko rozwód” czy „tylko trzydniowe rozstanie z psem”. Nie płaczemy z powodów błahych, nawet jeśli nasze łzy są następstwem wydarzenia pozornie błahego. Płaczemy najczęściej z powodu niemocy, samotności, pustki, utraty bądź braku. Dlatego płakał też mój pies, a ja – choć 345 km dalej – razem z nim. Nikt z nas nie wie, co w tak pokiereszowanym psychicznie zwierzątku wywoła kolejną traumę i kiedy jest odpowiedni czas na taki krok, jak dłuższa rozłąka. Może zrobiłam to zbyt wcześnie. Nigdy się tego nie dowiem. Wiem natomiast, że niedługo po moim przyjeździe okazało się, że przeszła kolejną urojoną ciążę.
Kiedy jednak udało mi się choć na chwilę odciąć myślami od zdezorientowanego pieska i lęku separacyjnego, który mnie złapał i nie chciał puścić, miło spędziłam czas. Odwiedziłam mamę, zobaczyłam słynną w artystycznych kręgach Kaliską (mój rodzinny dom i miejsce wielu fantastycznych przyjęć, na których tata brylował w roli kucharza) po dużym i imponującym remoncie. Spotkałam się z długo niewidzianym znajomym, a także zobaczyłam uroczą wystawę Józefa Chełmońskiego w Muzeum Narodowym. A sama Warszawa… cóż. Z pewnością jest miastem magicznym. Za każdym razem w magiczny sposób zmienia mnie z pięknej, pewnej siebie, dobrej i przebojowej dziewczyny w dziewczynę grubą, niezgrabną i wyzywającą. W złego, egoistycznego, wywyższającego się człowieka i generalnie życiowego nieudacznika. Zakładając oczywiście, że faktycznie jesteśmy tym, jak postrzegają nas inni ludzie. Jeśli są na świecie miejsca, która mogą nam podładować akumulatory, dla mnie Warszawa jest właśnie takim miejscem, tylko że na odwrót. Mam wrażenie, że nie dość, że mi za każdym razem akumulatory rozładowuje, to dodatkowo jeszcze podkrada paliwo z baku.
W jakimś sensie na pewno dobrze było wyjechać, ale jeszcze lepiej było wrócić. Żuli, widząc mnie, doznała szoku, który zmienił ją na kilka dobrych sekund w nieruchomą psią bryłę. A potem popuściła z radości. Jeszcze nigdy żaden mocz mnie tak nie wzruszył. Inna sprawa, że też nikt wcześniej nie oddał go na mój widok.

🍁 Moje miasto?

Już dawno pisałam o swoim zachwycie Trójmiastem, a w szczególności Gdańskiem. Kiedy cztery lata temu po raz pierwszy odwiedziłam swojego Partnera w jego gdańskim domu z tym słynnym garażem opisanym w „Sclavusie”, w którym rodziło się nowofalowe Sni Sredstvom Za Uklanianie, a potem kultowy zespół Miłość, pomyślałam, że chciałabym tu kiedyś zamieszkać. Nie pomieszkiwać w sezonie letnim, jak w kolejnych latach miałam w zwyczaju, ale po prostu zamieszkać. Zabezpieczyć strome schody przed ewentualnym dzieciątkiem lub/i psem i uwić tu z Partnerem rodzinne gniazdko. W tym niesamowitym domu z historią i ogrodem położonym w najpiękniejszej części świata – starym Wrzeszczu.
Marzenia to jednak marzenia. Są bezpieczne, dopóki umiejscowimy je w czasie przyszłym. W przypadku marzenia o zamieszkaniu tutaj, oddalenie jego realizacji w czasie, uczyniłoby tę realizację znacznie bardziej luksusową. W nieokreślonej przyszłości miałabym szansę zamieszkać w domu podczas późnej jesieni, a potem zimy ogrzewanym. Tymczasem przez nieoczekiwany splot wydarzeń, pewnego dnia Partner zapytał mnie wprost:

– A czy Ty widziałabyś możliwość przeprowadzenia się tutaj na zimę?

W tym miejscu warto zaznaczyć, że Partner tak czy tak w Zakopanem w zimie musi bywać, więc moja przeprowadzka do Gdańska oznaczałaby też naszą chwilową rozłąkę (lub trochę krótsze „rozłąki”).

Pytanie, którego przecież od dawna wyczekiwałam, wprawiło mnie w autentyczne przerażenie. Z jednej strony oczywiście, że chciałam. Z drugiej – przecież ten czas był czasem zakopiańskim. Tęskniłam nie tylko za przyjaciółką, ale też za przytulnym mieszkankiem, za biurkiem skrojonym na moje pisarskie potrzeby. Za fotelem, w którym lubię czytać, za lampą, przy której lubię w tym fotelu czytać. Za kuchnią z tylko jednym palnikiem, ale za to wygodną i budzącą moją kulinarną kreatywność. Nie mówiąc rzecz jasna o ciepłej kurtce, zimowych butach, czapkach, rękawiczkach i szalikach, za którymi zdecydowanie tęskniłam najbardziej już od pierwszych dni lodowatego października. No i… szukałam przecież pracy. W Zakopanem, nawet jeśli nie znalazłabym nic stałego i bardziej ambitnego, miałam przemiłe zaproszenie od koleżanki do pracy sezonowej, w której przebidowałam już kilka srogich zim.
Po przespaniu się z tym tematem i kilku rozmowach z Partnerem, strach ustąpił. Do Zakopanego można przecież wpaść po ubrania zimowe, ulubiony fotel i lampę. (Z biurkiem trudniej, ale udało się coś satysfakcjonującego zorganizować na miejscu.) Rynek pracy w Gdańsku jest większy i z pewnością łatwiej będzie mi znaleźć coś w zawodzie, a z przyjaciółką i tak mam przecież intensywny kontakt telefoniczny. Pozostała kwestia zimy w nieogrzewanym domu. Tej nie umiemy jeszcze rozwiązać, ale na horyzoncie majaczy kilka pomysłów. Mały elektryczny grzejnik na razie się sprawdza.

🍁 Marność, marność w Zakopanem

W Zakopanem mieliśmy spędzić tydzień, ale już pierwszego dnia po przyjeździe stwierdziliśmy, że chcemy jak najszybciej wracać. Choć przyłapałam siebie samą na małej tęsknocie za swoim podhalańskim światkiem, jednak wyjątkowo długi czas spędzony w cywilizacji sprawił, że trudno mi było wrócić do tego, co chyba wyłącznie z przyzwyczajenia wcześniej tolerowałam.
Jest takie powiedzenie:

W Zakopanem prawo się nie przyjęło.

I – jak już się skończymy śmiać – łatwo zaobserwujemy, że to niestety nie żart. Bogobojni górale, uwieczniani na fotografiach i filmikach na ogół w pozycji klęczącej przed figurami, obrazami bądź ludźmi, nie rozumieją na czym polega taki zwykły, prosty, codzienny i niemedialny szacunek do bliźnich. Może ewentualnie mają go odrobinę do tych kanonizowanych, ale to już po ptakach, bo tamci nie żyją. Nie możemy z Partnerem uwierzyć, że miasteczko, które żyje z turystów, może rok w rok oddawać im do użytku kompletnie nieodśnieżane, oblodzone chodniki, a raczej te ich skrawki, na których nie uformowały się śnieżne zaspy. I nie mam na myśli jakichś małych zapomnianych przez najstarszych górali dróżek. Mówię o ulicach największych, m.in. Krupówkach, po których w brzydszy, ale cieplejszy zimowy dzień nieraz brodziliśmy w brudnej śniegowej papie aż po łydki. Słyszałam różne wyjaśnienia. A to, że właściciele budynków są odpowiedzialni za odśnieżanie, a nie władze miasta. A to, że przy tak potężnych opadach śniegu nikt ze skutecznym odśnieżaniem nie nadąży. To ostatnie byłoby usprawiedliwieniem, gdyby na ogół śnieg padał od rana do wieczora przez kilka dni z rzędu, a miasto odśnieżało chodniki i skuwało z nich lód regularnie dwa razy w ciągu doby. No nikt normalny by się nie czepiał. Natomiast jeśli tak obfite opady są od wielu lat raczej rzadkością, a od listopada do marca rokrocznie ten sam chodnik przy jednej z większych zakopiańskich ulic zmienia się w lodowisko ukryte pod mniejszą lub większą warstwą śniegu, z drobnymi przerwami na temperatury dodatnie, a przy halnym zaczyna pełnić honory ostatniej drogi, to coś tu jest zdecydowanie nie halo.
Trudno też żyć z turystów, kiedy uważa się ich za irytujące dodatki do wyczekiwanych dutków. Kilka lat temu w okresie świątecznym podczas silnego halnego wielka przystrojona choinka dekorująca Krupówki spadła na grupę Węgrów, raniąc jedną osobę, która w konsekwencji trafiła do szpitala. Na moją szczerą troskę o stan zdrowia choinkowej ofiary i zadeklarowaną nadzieję na to, że otrzyma szybko jakieś zadośćuczynienie od miasta, usłyszałam pełne wzburzenia:

Kto normalny wychodzi z domu podczas halnego i staje pod choinką?!

No, głupi turyści oczywiście! Ci sami, którzy nie wiedzą, że w góry nie idzie się w klapkach lub trampkach, albo że im wyższy szczyt, tym zimniej, więc wybierając się w góry, warto wrzucić do plecaka oprócz wody, również cieplejsze ubrania, a czasem nawet czapkę i rękawiczki, mimo że w mieście jest dwadzieścia stopni na plusie. Ci sami głupi turyści, którzy stołują się w karczmach i restauracjach na Krupówkach (bo przecież wiadomo, że tam się nie je), mylą jakikolwiek krzyż na jakiejkolwiek górze z krzyżem na Giewoncie (co bywa faktycznie zabawne), czy zadają w okienku kasy pytania, choć odpowiedzi na nie mają wydrukowane i powieszone na wysokości wzroku. Ta wyśmiewana przez górali „głupota” tak naprawdę jest:

brakiem wiedzy o górach, z którymi czasem stykają się po raz pierwszy w życiu
naiwną wiarą w to, że na ulicy, która jest wizytówką Zakopanego, restauratorzy nie planują ich pozatruwać (swoją drogą nie jest prawdą stwierdzenie, że na samych Krupówkach nie ma przynajmniej kilku przyzwoitych restauracji – nie pytajcie dlaczego, ale swojego czasu miałam przecieki z Sanepidu)
pewną dezorientacją i bardzo klasyczną reakcją mózgu na zbyt dużo bodźców.

Mieszkałam w Zakopanem czternaście lat. Obserwowałam to miasto również w nielicznych w roku momentach, kiedy pozostawali w nim sami mieszkańcy. Naśmiewający się z nieczytających kartek turystów zakopiańczycy do pobliskiej Biedronki regularnie wchodzą „wyjściem”, a wychodzą „wejściem”, nie mówiąc już o tym, że wchodzący pchają się na wychodzących, jak by nigdy nie słyszeli o całkowicie logicznej i obowiązującej zasadzie

najpierw wylazł, potem wlazł!

Nie zamierzam jednak też wymyślać bajek o reprezentujących szczyt kultury, klasy i obycia odwiedzających Zakopane turystach. No nie. Od lat ich kulturalny poziom drastycznie spada, dopasowując się do obecnych zakopiańskich standardów. Innymi słowy, ciągnie swój do swego. (Sytuację ratują przyjeżdżający od kilku lat turyści muzułmańscy, cieszący się tanimi połączeniami, nowymi dla siebie krajobrazami oraz… deszczem, z którym nie mają u siebie styczności.) Czasy, w których Zakopane przesiąknięte było duchem Modrzejewskiej, Witkacego, Szymanowskiego, Karłowicza, Żeromskiego czy Kasprowicza, już dawno przeminęły. Ludzie, którzy Zakopane autentycznie kochali, przyjeżdżając tam po latach, doznają szoku.

– Już nigdy więcej tu nie wrócę

– stwierdzają z wielkim smutkiem,

a potem odkrywają uroki Witowa, Kościeliska czy Murzasichla i omijają Zakopane szerokim łukiem.
Na turystów głośnych, pijanych, roszczeniowych, chamskich i nieobliczalnych Zakopane ciężko sobie zapracowało. I jest to dosyć naturalna kolej rzeczy. Wspominane z sentymentem dawne Zakopane przyciągało artystów ze względu na przepiękne położenie, magię otaczających miasteczko Tatr, ale też na pewną fascynującą surowość i autentyczność prostych górali, wyczuwalną również w ich intrygującym folklorze. Trudno jednak oczekiwać, że kolejne pokolenia górali odetną się od cywilizacji i będą za dnia tłumnie pasać owce, a wieczorami grywać dla przyjemności w góralskich kapelach. Żyją w miasteczku turystycznym, więc ich podstawowym źródłem utrzymania są turyści. Folklor jest bardzo opłacalną walutą, a jego autentyczność wymaga nakładów pracy i czasu. Czas to z kolei pieniądz, więc nikogo nie powinny dziwić wciskane turystom tanie pseudogóralskie szyte w Chinach szale (podczas gdy autentyczne części tradycyjnego góralskiego stroju są kosmicznie drogie), czy cały ten pstrokaty badziew sprzedawany na wielkim, smutnym i brzydkim jarmarku, jakim stały się Krupówki (ustawa krajobrazowa niczego niestety nie zmieniła). I tu również pojawia się kwestia szacunku. Gdyby był wbudowany w moralny góralski szkielet, uchroniłby pamięć przodków, nadwyrężoną Planetę oraz zachwyconych górskim klimatem nieco naiwnych, czy też niezorientowanych turystów przed zalewem plastikowego śmiecia sprzedawanego przymiotnikiem „góralskie”. Ale wbudowany niestety nie jest. Występuje rzadko i raczej pojedynczo. Dlatego już mnie nawet nie dziwi, że absurdalnie drogimi samochodami zakopiańczycy regularnie prawie rozjeżdżają przechodniów. To z pewnością wina tych ostatnich – w końcu kto normalny przechodzi na pasach przez ulicę, którą jedzie zakopiańczyk?
Jeśli ktoś zastanawia się, skąd niektórzy mieszkańcy niezbyt bogatego Podhala mają pieniądze na absurdalnie drogie samochody, mogę tylko podpowiedzieć, że jeszcze nigdzie w Polsce nie spotkałam się z przyzwoleniem na kantowanie na podatkach na taką skalę, jak tutaj. Jedna rzecz to powszechność pracy na czarno (którą nawet proponują prowadzonym przez siebie bezrobotnym urzędnicy z Urzędu Pracy), druga to zaniżanie zarobków na umowie, a trzecia – niewystawianie lub nieczęste wystawianie paragonów klientom. O to pracodawca, jeśli jest fajny, często prosi swojego pracownika. Jeśli jednak nie jest – nakazuje mu to. Na to wszystko jest gigantyczne przyzwolenie.
W jednej z prac, które wykonywałam, moje biuro sąsiadowało z pewną pizzerią, do której regularnie przychodziłam na przerwę. Zdążyłam poznać i polubić pracowników. Byli zobowiązani przez szefową do niewystawiania paragonów, bo w razie czego wolała zapłacić mandat. Miała zresztą z czego. Nie musiało jej dobrze iść w pizzerii, bo prowadziła równolegle dom publiczny pod szyldem masażu tajskiego. Pech chciał, że jeden z jej pracowników marzył o dostaniu się do służb mundurowych, a mandat od skarbówki (nawet jeśli nie musiał go zapłacić z własnej kieszeni) pokrzyżował mu plany. Wychwalałam w myślach swoją szefową, która bardzo nas na konieczność wydawania paragonów wyczulała. Potem dostałam od niej PIT roczny, z którego wynikało, że zarobiłam u niej tylko ⅓ tego, co faktycznie zarobiłam (mając umowę, w której podana jest stawka godzinowa i nikt do końca nie wie, ile godzin przepracuje w miesiącu, bardzo łatwo w taki sposób okraść nie tylko wszystkich podatników, ale też samego pracownika).
Pracując na Gubałówce, obserwowałam, jak pobliskie stoisko puszcza cynk pozostałym, za każdym razem, kiedy pojawia się tam kontrola ze skarbówki (maksymalnie dwa razy podczas sezonu). Wtedy inni wyjmują w popłochu kasy fiskalne, przecierają z nich kurz i uczą się ich obsługi. (No dobra, tu przesadziłam. Znają ją, na taki właśnie wypadek.) Kiedy ktoś czasem zapyta:

Gdzie są nasze podatki?

nie zważając na to, że pytanie było retoryczne, odpowiadam:

W Zakopanem!

Wisienką na torcie jest zakopiańskie podejście do ekologii, a w szczególności do problemu smogu. Wielokrotnie spotykałam się z głębokim przekonaniem, że winne są samochody, ale tylko przyjezdnych. A już najbardziej te na warszawskich rejestracjach. (Nie na przykład sąsiad palący w piecu kaloszem na zmianę z podkładem kolejowym.)
I oczywiście nie wszyscy są tacy. Strajk Kobiet Podhale pokazał, że to w młodych kobietach Podhala tkwi największa siła, jednak czy zechcą tu zostać i uwrażliwiać tę specyficzną społeczność? Czas pokaże. W tej chwili jeden wspaniały Krzysztof Trebunia-Tutka nie zdoła w pojedynkę odkręcić tego wizerunku.

🍁 Szkoła – podejście drugie

Kiedy już postanowiliśmy, że w sezonie zimowym zostanę w Gdańsku, moje szukanie pracy ograniczyło się do tego miasta. Sporządziłam, wg wytycznych pani od psychoedukacji, listę swoich własnych wobec nowej pracy wymagań. Oprócz tego zaznaczyłam sobie, gdzie mogę się ugiąć, a gdzie na pewno nie. O ile na przykład wolałabym jeździć do pracy krócej niż dłużej, ale mogę być w tym punkcie elastyczna, o tyle absolutnie nie wyobrażam już sobie pracy zmianowej, zmian nocnych, czy ponad ośmiu godzin pracy dziennie. Nie wyobrażam sobie też weekendów pracujących, ani głodowej pensji (smaczki, karma i przede wszystkim weterynarz nie opłacą się same). Umowa inna niż o pracę nie wchodzi w grę, ale już ciekawa propozycja za ½ lub ¾ etatu zostałaby wzięta przeze mnie pod uwagę, mimo że marzeniem byłby cały etat. No i – the last but not least – żadnych przewałów w umowie. Odzyskałam głos, odzyskałam sprawczość, chociaż prawdopodobniej zawsze je miałam, tylko nie zdawałam sobie z tego sprawy.
Najpierw w ogłoszeniach o pracę na stronie Trójmiasto.pl wpisałam w wyszukiwarkę hasło „nauczyciel”. Wyskakiwały liczne oferty pracy w przedszkolu. Zaczęłam nawet rozważać studiowanie pedagogiki wczesnoszkolnej, aż nagle doznałam olśnienia.

Po co zdobywać nowy zawód, skoro mam już jeden, w którym mogłabym w tym momencie podjąć pracę?

Lęk, który mnie na tyle lat zupełnie zamroził, nagle i niespodziewanie mnie opuścił. Jestem redaktorką i pisarką, ale też… nauczycielką polskiego. I właśnie zamieszkałam w cywilizowanym mieście. Nieśmiało wpisałam w wyszukiwarkę hasło „nauczyciel języka polskiego”. Wyskoczyło kilka ciekawych ofert, ale jedna biła inne na głowę. Praca w szkole podstawowej Montessori. Potrzebny nauczyciel w klasach od czwartej do szóstej. Doświadczenie nie jest wymagane. Ogłoszenie dodane dzisiaj. Był piątek, późna godzina nocna. W sobotę aplikowałam, a w poniedziałek zanim zdążyłam zadzwonić i zapytać, czy moje CV dotarło, odebrałam telefon… z tej szkoły właśnie z zaproszeniem na rozmowę.
Już pod koniec listopada wiedziałam, że zaczynam pracę w grudniu. Miałam więc czas na przyjazd do Zakopanego i zabranie stamtąd swojego zimowego życia. Czy mocno nerwowa tam Żulinka, podczas wycierania jej łapek, wierzgnęła tak niefortunnie, że głową nabiła mi odstającego na centymetr małego siniaka pod okiem, który po okładach z lodu się rozlał, więc wracając z Podhala, wyglądałam jak typowa ofiara przemocy domowej? Tak. Czy w związku z tym mój i tak już stresujący pierwszy dzień pracy rozpoczął się przed godziną 5:00, bo zamiast lekkiego makijażu dziennego musiałam sobie zrobić całą charakteryzację? Również tak. Choć oczywiście ta, mimo że czasochłonna, niczego specjalnie nie wniosła. Siniak do dzisiaj zupełnie jeszcze nie zniknął.
Pewnym wyzwaniem jest rzeczywiście wstawanie najpóźniej o 5:30. Kiedy przed weekendem wymówiłam kompletnie absurdalną, jak na siebie frazę, mianowicie, że:

będę się mogła wyspać do 9:00,

przypomniała mi się jedna z moich ulubionych scen z „Zakonnicy w przebraniu”, w której główna bohaterka grana przez Whoopi Goldberg wierci się przez całą noc na swojej pryczy, a kiedy wreszcie udaje się jej zasnąć, wpada do niej pocieszna uśmiechnięta zakonnica i oznajmia:

– Już piąta, siostro śpioszko!

Ale da się do takiego rytmu przywyknąć. Niewiarygodna jest dla mnie natomiast panująca w tej szkole atmosfera. Mądrzy i przyjaźnie nastawieni dorośli, wyjątkowo dojrzałe dzieci. Rozmawianie z nimi o emocjach, jako norma. Nacisk na to, żeby nie pracować po godzinach. W ramach całego etatu siedmiogodzinny dzień pracy. W ciągu tygodnia pięć dni. Wreszcie praca, do której idę z prawdziwą przyjemnością. Wyjątkowo silnego przeziębienia, na które zapadłam tydzień po swoim Partnerze, nie udało się niestety wyleczyć domowymi metodami przez weekend. Z duszą na ramieniu udałam się w poniedziałek do lekarza, który wypisał mi L4 do końca tygodnia. Oczywiście czułam się z tym wyjątkowo niezręcznie i źle. Bo przecież jak to będzie wyglądało, co o mnie pomyślą, czy już teraz to na pewno nie przedłużą mi pierwszej próbnej umowy. Ale przyłapałam się na tym, że najsilniej odczuwam… smutek, że w tym przedświątecznym tygodniu nie mogę w życiu szkoły uczestniczyć. Że nie wysłuchałam świątecznego koncertu, nie było mnie na Wigiliach klasowych, opuściłam Wigilię nauczycielską, a także ominie mnie jutrzejszy tradycyjny spacer po lesie zakończony ogniskiem. Boję się zapeszyć, boję się napisać cokolwiek nie w porę, ale… chyba jestem naprawdę szczęśliwa.

P.S. A na deser będę niestety przewidywalna. Tymon Tymański najpierw skradł moje lato książkowym arcydziełem „Sclavus”, by następnie skraść też moją jesień doskonałą płytą „Republikacje”. Obiecuję, że jej recenzja pojawi się tu niebawem.

„Telefony” Tymon Tymański

Jeśli podoba Ci się, jak piszę, i chcesz mnie docenić,
kliknij w poniższą ikonkę i postaw mi, proszę, wirtualną kawę

SyrenNi, czyli (od)blaski i (od)cienie września

Maj, czerwiec, lipiec i sierpień nad morzem były dla mnie jak bal dla Kopciuszka. Wrzesień za to nastał, jakby na zegarze wybiła północ. Zrobiło się nieprzyjemnie i zimno, a mnie pokonało wyjątkowo dokuczliwe przeziębienie. Szybko się zresztą okazało, że mimo ujemnych wyników testu, był to wlekący się za mną od połowy sierpnia Covid, wzięty przeze mnie w połowie sierpnia za krótką i niegroźną jelitówkę, a ostatniego dnia sierpnia za grypę, choć przez bity miesiąc (aż do połowy września) nie opuszczały mnie okrutne mdłości. Kiedy wreszcie ustąpiły, przypomniały o sobie dawne dobre bóle pleców. Tym razem lędźwiowe i krzyżowe naraz. Jednym słowem, niezłe kombo. Trzymały mnie do października. Wraz z ich ustąpieniem, ustąpił też niedawny entuzjazm związany z czterdziestymi urodzinami, które będę obchodzić za niecały rok.
No a tym, co trzeba o moich wspaniałych lekach na ADHD wiedzieć (oprócz tego, że są pochodną amfy i że nie mogę w trakcie ich przyjmowania spożywać ani kawy, ani alkoholu, ani żadnej innej rzeczy, która jego jest) jest to, że nie lubią się również z wszelkiego typu chorobami. I to zarówno z samymi chorobami, jak i ich leczeniem. Mówiąc najogólniej, nie są wtedy przewidywalne, więc wraz z wrześniem, nastał u mnie wielki dół.

Tęsknota za latem

Nie wiem, co się ze mną stało. Z tą melancholijną dziewczyną, która przedstawiała się napisanymi dla niej i o niej słowami Jeremiego Przybory:

[…] Wiosennych dziewcząt pełno
i letnich tyle ładnych.
JesienNą jestem jedną,
zimowych nie ma żadnych. […]

– „Jesienna dziewczyna” Jeremi Przybora

Gdzie podziała się dziewczyna gardząca wiosną, którą mogłaby w całości przespać, lubiąca odbijające się w pokrywających świeży śnieg kryształkach lodu słońce, ciesząca się na lato, z którym utożsamiała raczej greckie eskapady i kochająca złotą polską jesień; jesień, która ją odzwierciedlała. Najwyraźniej ta dziewczyna zniknęła już dwa lata temu. Dopadła ją jesienna deprecha i potrzeba ciepła oraz słońca.
To nie tak, że lata nie lubiłam, ale też nie byłam jego przesadną fanką. Kiedy mieszkałam w Warszawie, lato w mieście jawiło mi się, jak najgorsza katorga, a Zakopane – do którego zawsze w lecie jeździliśmy – również przesadnymi temperaturami nas nie rozpieszczało. Pozostawały tygodniowe lub dwutygodniowe wyjazdy nad polskie morze, kiedy byłam dzieckiem, a od wczesnej młodości ukochane greckie Thassos i życie całkiem inne od tego warszawskiego, a potem zakopiańskiego. Upały możliwe do wytrzymania przez suchość powietrza, miłość, seks, alkohol, mnóstwo śmiechu i fajnych ludzi dookoła. Ale jednak jesień zajmowała w moim sercu miejsce szczególne. Od dwóch lat jesieni się boję, bo choć, owszem, piękna, atakuje mój mózg potężnym energetycznym zjazdem, odbiera dopaminę i generalnie pogarsza samopoczucie. W tym roku było to tak trudne, bo znakomicie ustawione leki nagle… przestały działać, jak dotąd. I niemal w tym samym momencie przyszło jakieś gigantyczne ochłodzenie. Poczułam, że nie jestem gotowa na długie spodnie. To idiotyczne, ale trzymałam się tych krótkich kurczowo. Zrozumiałam nagle naszą gdańską przyjaciółkę, która, kiedy spotykaliśmy się w jej ogródku cali mokrzy od potu, mimo wziętego przed wyjściem prysznica, powtarzała, że choćby umierała z gorąca, nigdy nie powie, że tęskni za jesienią, albo że chciałaby końca lata. Jej argumentacja była bardzo logiczna:

Mamy tak mało słońca w roku, że jak w końcu jest ciepło i słonecznie, cieszmy się z tego, nawet jeśli powoduje to jakąś chwilową niewygodę.

Wtedy nie bardzo przemawiały do mnie jej słowa. Dziś podpisuję się pod każdym obiema rękami. Miesiące ofiarowujące nam więcej światła dziennego, zalewające nas upałem, zdejmujące z nas niepotrzebne warstwy ubrań, nieco nas rozleniwiają i dystansują od tego, co ważne i poważne. Od tego, co trudne i przesadnie serio. Czy jest to prawda obiektywna? Oczywiście nie. Najszczęśliwszymi ludźmi na świecie są Skandynawowie, a nie można im zarzucić pławienia się w nadmiarze słońca. Szczęście to po prostu wewnętrzna umiejętność bycia szczęśliwym. Umiejętność wrodzona, albo wypracowana. Być może to, że od dwóch lat moje jesienie stały się dla mnie bardzo psychicznie trudne do wytrzymania, a także dobranie w końcu odpowiednich leków przypadające na czerwiec sprawiło, że wiosna i lato dały mi cudowny haj, z którym wcale nie byłam gotowa się rozstawać.

Kopciuszkiem być

Moja osobista relacja z własnym ciałem, urodą i seksualnością zawsze była trudna, a w każdym razie nigdy spójna. Potrafiłam wpadać ze skrajności w skrajność, stojąc przed lustrem i widząc raz (zdecydowanie rzadziej) boginię seksu, a raz (zdecydowanie częściej) wielką grubą bukę, choć nigdy nie byłam przecież ani tym pierwszym, ani tym drugim. Nie miałam co prawda problemów z jedzeniem – jeśli brakiem problemów można nazwać jedzenie absolutnie wszystkiego, wszędzie i o każdej porze, – ale przecież nie o realną idealność czy otyłość chodziło, a o moją własną głowę. Ponieważ byłam też zahukaną panienką z domu z fortepianem, bezrefleksyjnie łykałam wszystkie te wypada, nie wypada, zupełnie jak by moda mogła być czymkolwiek więcej niż tylko doskonałą zabawą poprawiającą samopoczucie. Owszem, bywa też sztuką (za każdym razem mam łzy w oczach, przypominając sobie znakomity dokument o Alexandrze McQueenie „McQueen”). No i oczywiście też swoim wyglądem jesteśmy w stanie wyrażać samych siebie, ale jeśli tego nie czujemy, nie musimy przecież tego robić. Nadawanie wyglądowi jakiejś przedziwnej rangi, farmazonami w stylu:

kobieta w jakimś wieku nie powinna pokazywać kolan/ramion/brzucha, ani mieć zbyt długich włosów, chyba że będzie je upinać w kok
kobieta ubrana „wyzywająco” jest „rozwiązła”
kobieta upodabniająca się swoim wyglądem do Barbie z pewnością jest głupiutka

– i wiele, wiele innych

jest zadziwiające. Tym bardziej, że przez długie lata czepiano się w ten sposób wyłącznie kobiet. Z niewiarygodną łatwością przyklejano im rozmaite etykietki jedynie z powodu tych ich fatałaszków, makijażu czy fryzur, które nie mieściły się w przygotowanych dla nich przez patriarchat szufladkach. Kiedy – stosunkowo niedawno – mężczyźni zaczęli podążać za modowymi trendami, przydarzyło się im to samo. Rzadko ktoś krytykował przykrótkie i zbyt obcisłe męskie rurki słowami:

Hehe, jakie to śmieszne!

Zdecydowanie częściej słyszało się natomiast, że są one „gejowskie” lub „pedalskie”. O co więc chodzi? O prymitywne założenie, że wygląd kobiety (oraz mężczyzny, który odstaje od przyjętych wzorców męskiego wyglądu) jest związany z odbiorem mężczyzny. Kobieta, która ma „wyzywający” styl (lub od czasu do czasu będzie się tak chciała ubrać, umalować i uczesać), szuka w ten sposób atencji mężczyzny, wygląda tak dla niego, wysyłając mu wiadome sygnały. W tej retoryce nie ma miejsca na lesbijki, kobiety aseksualne lub takie, które już albo po prostu nie szukają związku. W tej retoryce nie ma miejsca na kobiety, które do tego, by podobać się komukolwiek w sposób seksualny, używają swojego wewnętrznego seksapilu i intelektu, a niekoniecznie mody, która raczej pomaga im czuć się ze sobą dobrze. Z tej retoryki wypływa przerażające i barbarzyńskie stwierdzenie, że jeśli kobieta została zgwałcona, to oczywiście przykro, ale właściwie sama jest sobie winna. Na własne uszy słyszałam zdziwienie mężczyzny niebywale kulturalnego i bardzo przeze mnie szanowanego, że:

jak to jest, że z jednej strony kobiety nie chcą, żeby im się nachalnie gapić w biust, a z drugiej, same zakładają na siebie ubrania z ogromnymi dekoltami, eksponując swoje wdzięki.

– w domyśle: trudno się nie gapić

To teraz zapnijcie pasy, bo wyjaśnię, jak to jest. Dla wielu będzie to wstrząs, ale niektóre kobiety z dużym biustem po prostu go lubią i mają ochotę go w rozsądnych dekoltowych ramach pokazywać. I już. Ot, cała historia. Absolutnie nie oznacza to jednak, że zwalnia to kogokolwiek z kulturalnego zachowania, a kulturalny człowiek (czy mężczyzna, czy kobieta), nie gapi się nachalnie w żadną część ciała swojego interlokutora, nawet jeśli widzi odrobinę więcej niż by chciał.

W tym miejscu przypomina mi się anegdota ze Zbigniewem Wodeckiem, którego dwadzieścia lat temu przedstawił mi mój wujek, a jego serdeczny kolega. Przyleciałam do Los Angeles do rodziny na wakacje. Wodecki miał koncert dla Polonii i podczas jednej z naszych licznych z wujkiem podróży po Stanach, zatrzymaliśmy się w San Diego na kawę u pana Zbigniewa. Kiedy przyszliśmy do jego apartamentu, akurat wychodził z basenu w kąpielówkach. Wytarł się ręcznikiem i zaprosił nas do ogrodowego stołu, zgarniając z krzesła swoje bieliźniane gacie, by dłuższą chwilę nimi żonglować. Owszem, był niewymowny gorąc, ale żywiłam jakąś cichą nadzieję, że jednak coś na siebie zarzuci. Nie zarzucił. I to nie byłoby najgorsze, gdyby nie późniejsze jego ustawienie się do obiecanego zdjęcia ze mną. W tym samym stroju… kąpielowym. Czy chciałam mieć zdjęcie z półnagim Wodeckim? Nie.
Po latach, kiedy poznałam Tymona Tymańskiego – a była to moja pierwsza u niego wizyta – również spytałam o możliwość wspólnego zdjęcia. Nie było problemu. Tymon zaproponował, żebyśmy z kuchni przenieśli się do ogrodu, i w tym momencie Bartek stwierdził:
– Tylko wiesz, Marianna ma zdjęcie z Wodeckim, na którym on jest w samych gaciach. Czy mógłbyś…
– Nie ma sprawy! – odpowiedział Tymon, rozumiejąc Bartka w pół słowa, a mówiąc to, już zdejmował spodnie. Tym sposobem mam zdjęcie z nim również w gaciach, ale za to w koszulce. Plus… z całym szacunkiem dla dorobku pana Zbigniewa, ale jednak Tymon to Tymon.

Wracając jednak do wątku ubioru, czy nie zauważam niestosowności niektórych strojów? Zauważam. Nigdy nie założyłam i prawdopodobnie nie założę najbardziej nawet eleganckich spodni do Sali Koncertowej Filharmonii Narodowej, ani do Opery Narodowej. Nie założyłam ich też nigdy na żadną Wigilię. Kiedy pracowałam w biurze podróży i w lecie wchodzili do mnie panowie topless (nieczęsto, ale zdarzało się), grzecznie prosiłam, żeby się ubrali. Mój elegancki służbowy strój nigdy niestety sam do nich nie przemawiał. Nie przyszło mi jednak do głowy, żeby dorabiać jakąkolwiek filozofię do niestosowności czyjegoś stroju, czy niedopasowania go do sytuacji. Jedni nic o konwenansach nie wiedzą, inni mają je kompletnie w poważaniu, jeszcze inni znają je doskonale i świadomie z nimi pogrywają. Jeśli przeszkadza mi czyjś wygląd, godząc w moje poczucie estetyki, albo rozdrapując moją wewnętrzną ranę (nieustające poczucie, że ktoś mnie lekceważy – poczucie dziecka, które wierzy, że cały świat kręci się wokół niego), mam do wyboru albo:

przyjrzeć się z czułością samej sobie i uleczyć to, co domaga się uwagi
nazwać po imieniu mój prawdziwy, przykrywany troską o konwenanse problem
nauczyć się rozmawiać o nim z ludźmi, którzy mnie nieświadomie triggerują, a tym samym zadbać równocześnie i o moje, i o ich dobro

albo:

unikać tych, którzy wyglądają i myślą inaczej niż ja.

Drugie „rozwiązanie” jest nie tylko niezdrowe, ale też skazane na porażkę, bo nic absolutnie w nas nie zmienia. Tak, w nas. Inni ludzie są tylko lustrami. Jeśli coś w nich drażni nas na tyle mocno, że czujemy gniew (na ogół emocja przykrywająca tę właściwą), przeglądamy w nich swoje własne bolesne miejsca. I mamy szansę się uzdrowić, choć często zamiast tego wybieramy uznanie, że wina/odpowiedzialność leży po tej drugiej stronie.
Czy na tym opiera się patriarchalne usadzanie kobiet, od którego w tym rozdziale wyszłam? Nie. Patriarchat to system, który w centrum świata stawia konserwatywnego, średnio inteligentnego i mało wrażliwego mężczyznę. Dlatego nie ma w nim miejsca zarówno dla kobiet, które „rzucają się w oczy” wcale nie po to, żeby takiegoż zaciągnąć do łóżka, jak i nie ma go dla mężczyzn myślących i delikatnych. O przedstawicielach wszystkich płci o orientacji innej niż heteroseksualna już nawet nie wspominam. System ten skrzywił wielu całkiem rozsądnych mężczyzn nie na tyle jednak wrażliwych, żeby swoje uprzywilejowanie dostrzec. To oni mówili mi przy kawie, zgrywając mentorów i łypiąc na mój dekolt:

– Ale feministką, chłe, chłe, mam nadzieję nie jesteś.

Skrzywił też wiele myślących kobiet, które próbowały w jakikolwiek sposób zamanifestować swoją odrębność i inność od reszty kobiet. Zazwyczaj stawały się strażniczkami patriarchatu, by przypodobać się mężczyznom (pick me girls). Jak ja podczas tej kawy, kiedy odpowiadałam z dumą:

– Nieeee!

Dumą i lekkim rumieńcem, że na mój dekolt spojrzeli. A teraz to już na pewno zapunktowałam tym odcięciem się od feminizmu jeszcze bardziej.

Piszę o tym z ciarkami żenady na plecach. Udowadniałam tę idiotyczną tezę, że kobieta ubiera się dla mężczyzny. Tak, chciałam być zauważona. Chciałam być widziana. Ale czy na pewno przez mężczyzn? Czy to była potrzeba młodziutkiej, ale jednak dorosłej kobiety, którą mogliby zaspokoić jej mniejsi lub więksi adoratorzy, czy może potrzeba małego dziecka możliwa do spełnienia wyłącznie przez jego opiekunów?
Moja osobista relacja z własnym ciałem, urodą i seksualnością musiała być trudna, bo nigdy nie mogłam zostać z tym wszystkim sama. Ciągle ktoś mi się przyglądał. A to jakiś mężczyzna, a to kobieta – inna strażniczka patriarchatu, a to w końcu pan Bóg (zawsze obecny przy masturbacji dojrzewających nastolatków, za to konsekwentnie nieobecny podczas wszystkich wojen i rzezi). Tak skupiłam się na oczekiwaniach innych wobec siebie i swojego wyglądu, że nie miałam nawet możliwości zastanowić się, czego sama chcę. Jaką siebie lubię najbardziej. Co dodaje mi pewności siebie, co mnie zamyka. Co sprawia mi zwykłą przyjemność i frajdę, a co buduje między mną a światem jakiś trudny do przeskoczenia mur. Na szczęście czas, terapie, nieustająca autoterapia oraz wrodzona dociekliwość sprawiły, że zaczęłam powoli wychodzić z roli Kopciuszka i bosą stopą dotykać krainy normalności.

Kopciuszkiem nie być

Po terapii grupowej, opisywałam na blogu jedną z dwóch diagnoz, które usłyszałam: diagnozę histrionii. Dziś widzę, że o ile diagnoza obsesyjno-kompulsywnego zaburzenia osobowości w jakiś sposób wiąże się z moim ADHD, o tyle histrionia była źle postawioną diagnozą. Wielka szkoda, że całkiem niezły personel nowotarskiego szpitala nie odrobił lekcji o ADHD. Miałam okazję zasugerować jego dyrektorce, by wzięła pod uwagę takie szkolenie, również dla siebie – nie mogła mnie już dłużej leczyć właśnie ze względu na swoją niekompetencję w obszarze ADHD. Podziękowała. Liczę, że nie była to jedynie kurtuazja.
O histrionii wspominam dlatego, że cechuje ją pewna teatralność. Teatralność gestów, wypowiedzi oraz wyglądu. Dopatrywałam się jej u siebie w potrzebie stwarzania kreacji do sesji zdjęciowych przygotowywanych z myślą o kolejnych blogowych wpisach. Dziś, kiedy wiem już, że to nie histrionia, myślę, że bardzo, bardzo długo staczałam sama ze sobą walkę. Walkę opisanej wyżej zagubionej strażniczki patriarchatu z dziką kobietą, która chce być zauważona, ale na swoich własnych warunkach, nie porzucając przy okazji siebie. Trochę, jak podczas generalnych porządków na zabałaganionym strychu, każde swoje przekonanie brałam do rąk i przyglądałam się mu z każdej strony.

Czy ty jesteś moje, czy może wyuczone?
Czy już do ciebie dojrzałam, czy właśnie z ciebie wyrosłam?

Moje i te, do których dojrzałam odkładałam na jedną kupkę, wyuczone i te, z których już wyrosłam na drugą – rzeczy do natychmiastowej, choć tak naprawdę stopniowej utylizacji. Nikt już nie powinien ich mieć. Nawet ja kiedyś.
Moja rozpoczęta w czerwcu przygoda ze sprzedawaniem ubrań, których już z rozmaitych powodów nie będę nosić, zmusiła mnie do wielu zaskakujących refleksji. Na przykład o mój styl; czy go mam. A jeśli tak, to czy jest tylko jeden, no i w ogóle czy go mieć powinnam. Co lubię nosić, a w czym lubię się pokazywać, bo wbrew pozorom to dwie całkiem inne sprawy. W końcu często wyglądamy rewelacyjnie w czymś, co jest dla nas równie wygodne jak zbroja. No i też na odwrót – dosyć rzadko wyglądamy zjawiskowo w ciuchach super wygodnych. Ale właściwie czemu by nie spróbować? Wygodne są przecież nie tylko wytarte dresy. Moja tegoroczna sprzedaż fatałaszków i mocno przemyślane układanie trochę nowej garderoby (pobliska sieć lumpeksów z wyznaczonymi dniami w tygodniu, podczas których wszystko kosztuje tylko 6 zł – każdy sklep z sieci ma wyznaczony inny dzień – to coś fantastycznego!) jest ciągle znakomitą zabawą. Dotychczas wydawało mi się – o czym więcej pisałam w czerwcowym wpisie – że mogę swoją atrakcyjność zawiesić na kołku, czując się dobrze, ale niewyjściowo. Więcej, naprawdę wierzyłam w to, że bez makijażu jestem niemal niewidzialna, mimo że na co dzień naprawdę maluję się rzadko. Wierzyłam, że są jakieś dwie nNy: jedna wyszykowana, wymalowana, wystylizowana, prosto na koncert czy inNe wielkie wyjście, a druga w niemal ciągle tych samych domowych ciuchach bez makijażu, zbyt zwykła, by ją pokazywać jakoś szerzej. Z pewnością w pogodzeniu tych moich dwóch osobowości pomogła zdrowa relacja z kobietami, z którymi mogę porozmawiać o tych wszystkich niedostrzeganych często przez mężczyzn niuansach. Kobietami życzliwymi i serdecznymi. Kobietami, w których nie ma zazdrości czy zawiści. To bardzo dla mnie nowe. Nowe i piękne. Wszystkie się w końcu zmagamy z dniem złych włosów, gorszą cerą, przeróżnymi reakcjami organizmu na okres czy chorowaniem na konkretny kosmetyk lub ciuch. No powiedzcie, że nie! No i po co właściwie obarczać tym mężczyzn, którzy już są z siebie dumni, jak po kilku latach związku zapamiętają wasz kolor oczu? Odsłaniając się z tymi przyziemnymi urodowo-wyglądowymi trudami dnia codziennego, zobaczyłam, jak bardzo one nas wszystkie łączą. I jak bardzo możemy odpuścić w babskim gronie, co na dłuższą metę uczy odpuszczania w ogóle; w każdym gronie.
Podczas tego gorącego, słonecznego lata postanowiłam więc trochę poodpuszczać. Przede wszystkim samej sobie. Jeszcze rok temu nie odważyłabym się zapozować do robionych na bloga zdjęć w samym cekinowym krótkim body w dodatku bez żadnej bielizny pod spodem (w tym miejscu pozdrawiam pana, który usiadł sobie na kamieniu tuż za nami, otworzył piwo i niemal dyskretnie obserwował naszą sesję). Dziś myślę, że niezwykle smutne jest to, że wiele kobiet potrzebuje do tego „odwagi” właśnie, choć to w gruncie rzeczy przecież błahe i nieistotne. Najwyżej komuś się nasz wygląd nie spodoba, albo wyjdzie nam gdzieś jedna czy druga fałdka. Czy to koniec świata? A przede wszystkim czy to powód, żeby zabierać nam przyjemność bawienia się swoim własnym wyglądem?
Prawdopodobnie już kiedyś pisałam o tym, że do ilustrowania blogowych wpisów własnymi sesjami zainspirował mnie dawny blog Fabjulus. Pamiętam, jakiego szoku doznałam, kiedy zobaczyłam jej zdjęcia. Jaki to był dysonans, że tak piękna kobieta może… tak doskonale i inteligentnie pisać. Przerażające, prawda? To również pokłosie patriarchalnego spojrzenia na kobiety i przydzielania im ról i wyglądów. Jak inteligentna, mądra i pisząca, to musi koniecznie siedzieć nieumalowana w worku po ziemniakach i tak sobie mędrkować. Nie może być ładna, a już na pewno nie zadbana i jeszcze do tego zgrabna. No, to się zwyczajnie ze sobą nie łączy. Przykładałam więc od początku, teraz chyba jeszcze bardziej świadomie, ogromną wagę do charakteru moich sesji, którymi ozdabiałam wpisy. Nie do mnie, rzecz jasna, należy interpretacja tego bloga, ale mogę zapewnić, że nie ma na nim elementów przypadkowych. [Może oprócz omawianego już kiedyś fatalnego łamania tekstu, na co – mimo wykupienia własnej domeny – nie mam ciągle żadnego wpływu.] Makijaże, stroje, paznokcie i rzęsy, a był czas, że nawet peruki, wielokrotnie pomagały mi tu wyczarować w mniej lub bardziej udany sposób jakąś dopełniającą wpis opowieść równoległą. Realizacja konkretnego pomysłu była dla mnie dużo ważniejsza niż to, żeby „wyglądać ładnie”. Jednak, jak każdy, mam zarówno własne poczucie estetyki, jak i swoje kompleksy, co powstrzymywało mnie od umieszczania tu jednych zdjęć i przekonywało do umieszczania drugich. W pewnym momencie złapałam się na tym, że sztuczne rzęsy i paznokcie (peruki były tylko chwilową fanaberią) stały się w mojej głowie obowiązkowymi rekwizytami w sesjach. To odkrycie uświadomiło mi, że wykreowałam w swojej własnej głowie taki obraz siebie, któremu nie dorównuję w rzeczywistości. I że nie jest to przemyślane blogowe alter ego, tylko kolejna pułapka. Od maja więc pokazuję na zdjęciach tylko własne paznokcie i rzęsy, trochę też ze względów terapeutycznych.
Nie piszę tego zresztą po to, by wywołać dyskusję na temat tego, która wersja jest „lepsza”. To kompletnie nieistotne. Nadal lubię każdą. Również – coraz bardziej – tę sauté, którą tak pięknie uchwyciła w Grecji moja dobra koleżanka Georgia Dask. Dzielę się spostrzeżeniem, że jest pewna subtelna różnica między kreacją, mówiąc szumnie, artystyczną, a fałszem. A na fałsz – i pisząc, i śpiewając – nie chcę sobie pozwalać.

Kto tu kogo uratował?

Przychodzące z wiekiem doświadczenie, terapie i autoterapia to jedno, ale na pewno mój dzisiejszy spokój, samoakceptację i poczucie własnej wartości zawdzięczam przede wszystkim niecałym siedmiu kilogramom szczęścia i miłości (lub też wkurwu, jak ją przedstawia mój Partner) – naszej przysposobionej psiórce Żuli. Nie wiedziałam, że tak można kochać, a z dnia na dzień obydwoje kochamy ją jeszcze mocniej. Naszym celem było danie dobrego, kochającego domu pieskowi, który nie miał na niego szans. Wzięliśmy z interwencji przerażoną sunię. Całe swoje półtoraroczne życie była zamknięta w jakiejś śmierdzącej melinie przez zwyrola, który w końcu poszedł siedzieć, ale za rozbój. To pozostawiło w niej traumę, która nie tak rzadko daje o sobie znać. Była zaniedbana weterynaryjnie, do dziś – choć jest z nami już pół roku – nie byliśmy w stanie jej wykastrować, bo po wyleczeniu pierwszej urojonej ciąży zapadła na giardiozę, którą leczy się prawie miesiąc. A kiedy można już było wykonać badania potwierdzające, że giardioza minęła, dostała cieczkę, a po niej kolejną urojoną ciążę. Nie ma łatwego życia. Jednak mało co mnie tak podnosi, jak użalanie się nad nami (???), że „mamy problematycznego psa”. Mamy fantastycznego, mądrego i przekochanego pieska z charakterem, któremu człowiek wyrządził niewyobrażalną krzywdę. Minimum, jakie możemy zrobić dla zwierząt, to ich nie jeść, nie nosić ich futer i w miarę możliwości dać im dom.
Dzisiaj naszym najważniejszym celem jest uczynienie z Żuli najszczęśliwszego i zdrowego psa. To jednak nadal niedużo w porównaniu z tym, ile dostajemy od niej w zamian. A dostajemy codzienne treningi uważności. Te cudowne poranki we trójkę, kiedy mała na nas wskakuje i bez pardonu wypycha nam komórki z dłoni (tak, straszny zwyczaj), bo „teraz jest czas wspólnych pieszczot”. Uczy nas, czym jest bycie w tu i teraz, tak ważne dla wszystkich uciekających od niego ADHD-owców. Pokazuje, jak ogromną radość może sprawiać jedzenie (ciągle tego samego, teraz już wiem) i spacer, ale też jakim nieopisanym szczęściem jesteśmy… dla niej my. Piszę to ze łzami w oczach, bo tyle radości, ile nie jest nawet w stanie pomieścić w sobie to maleńkie ciałko na każdy nasz powrót, to coś, czego nie doświadczyłam nigdy. Nie mówiąc już o tym, że po pierwszej mojej i jej kilkudniowej rozłące (o której jeszcze napiszę), popuściła na mój widok. I dla niej to już w ogóle nie ma znaczenia, czy przytyłam, czy schudłam, czy mam umyte czy nieumyte włosy, czy jestem w makijażu czy bez niego, jak również co w ogóle na sobie mam. Ona po prostu nas oboje kocha, a my robimy codziennie wszystko, żeby na tę miłość zasłużyć. Równocześnie też dzięki niej każde z nas uczy się kochać samego siebie.

P.S. Na deser łączę tylko jeden utwór, który do SyrenNi pasuje najbardziej – „Le sirene” Demetria Stratosa. Umieszczałam go już na swoim blogu nie raz, ale jako jeden z moich ulubionych utworów ma w moim sercu miejsce priorytetowe i będzie się pojawiał zawsze, kiedy poczuję, że powinien.

„Le sirene” Demetrio Stratos

Jeśli podoba Ci się, jak piszę, i chcesz mnie docenić,
kliknij w poniższą ikonkę i postaw mi, proszę, wirtualną kawę

Wege ozorki w sosie chrzanowym

Nadeszła jesień, a wraz z nią dużo większa niż podczas lata chęć gotowania. Od czterech już lat nie jem mięsa (w dalszym ciągu oprócz ryb), z czym bardzo mi dobrze, jednak jeśli za czymś czasem tęsknię, to za tatarem wołowym, uczciwą golonką oraz podrobami. Na początku naszego związku mój Partner był ciekaw, jakie są mankamenty mieszkania ze mną, więc postanowiłam zapytać o to partnera poprzedniego, z którym łączą mnie miłe wspomnienia i wzajemny szacunek. Ten, po niedługim namyśle, stwierdził:

Nie no, generalnie fajnie się z Tobą mieszka. Jeśli już mam coś irytującego wymienić, to może to, że ciągle te podroby gotujesz…

Bardzo nas to rozśmieszyło, bo wstąpiłam wtedy na wege drogę, ale fakt faktem, dotykanie i krojenie surowych podrobów to coś, co faktycznie większość życia sprawiało mi jakąś niemal metafizyczną rozkosz. (Mogłam do tego zresztą na chwilę wrócić, gotując psu, zanim się dowiedziałam, że różnorodność dań to zdecydowane przeciwieństwo tego, czego potrzebują psy.)
Czy wymyślając przepis na boczniaki udające ozorki chciałam oszukać samą siebie, że oto zjem znowu tę pyszną mięsną potrawę? Nie. Odtwarzanie smaków od zawsze było dla mnie tylko (albo aż) ćwiczeniem kreatywności, zabawą, rodzajem łamigłówki; aktywnością, którą kocha i której potrzebuje mój ADHD-owy mózg. Nadal nie rozumiem, czemu wege wersje mięsnych potraw wzbudzają w niektórych mięsożercach tak duże emocje i rodzą niesprawiedliwe zarzuty o „hipokryzję” roślinożerców. Przecież w niejedzeniu mięsa jesteśmy konsekwentni.
Moja improwizacja na temat ozorków zaczęła się od sosu chrzanowego. Znakomicie gotująca przyjaciółka w pewnej telefonicznej rozmowie przypomniała mi o prostym i pysznym daniu, jakim są jajka w sosie chrzanowym. Po jakimś czasie sama nabrałam na nie apetytu, stwierdzając, że idealnie wpisują się w obecną aurę i poszłam czarować do kuchni. Partner był rezultatem zachwycony, niemal ze łzami w oczach wspominając bary mleczne ze słusznie skądinąd minionej epoki PRL-u. Miałam w planach przygotowanie potrawy dziękczynNej dla Tymona Tymańskiego za jego znakomite „Republikacje” (o których wkrótce napiszę), więc plany te zaczęły się nagle krystalizować. Sos dziękczynNy przygotowałam nieco inaczej niż ten, którego sukces mnie zainspirował. Po pierwsze, dlatego że gotowanie jednej potrawy dwa razy w ten sam sposób mnie nudzi, a zwłaszcza jesienią muszę walczyć z własnym życiem o dopaminę jak lwica, a po drugie… Drugiego w sumie jednak nie ma. Na horyzoncie moich wizji zaczęły majaczyć ozorki, a internet w sugerowaniu ich wegetariańskich zamienNików okazał się nad wyraz bezużyteczny. Pomyślałam więc, że dobra marynata będzie kluczem do sukcesu w kwestii smaku, a do oryginału trzeba zbliżyć konsystencję i wygląd. Boczniaki okazały się wyborem najbardziej oczywistym.
Puenta tej historii jest następująca: gotujmy wielkim artystom, nawet, gdyby miał to być nasz jedyny wkład w polską kulturę (lub zagraniczną, jeśli mieszkamy zagranicą). Oczywiście tylko, jeśli gotować umiemy, lubimy, a tym artystom nasze wypełnione po brzegi słoiczki sprawiają realną przyjemność. Kto nie zna jeszcze „Republikacji”, niech szybko biegnie je nabyć. Tak, jak wege ozorki z sosem chrzanowym, również fantastycznie komponują się z aktualną pogodą.

SKŁADNIKI:

WEGE OZORKI:

– 2 opakowania boczniaków
– 3 ząbki czosnku
– oliwa z oliwek
– Przyprawa do flaków biesiadnych (czymkolwiek by były) Kamisa
– mielona wędzona słodka papryka
– 4 liście laurowe
– kilka świeżych liści lubczyku
– sól
– pieprz
– kilkanaście kropli sosu sojowego
– kilka kropli octu
– cebula czosnkowa

SOS CHRZANOWY:

– 2 tacki świeżej włoszczyzny
– garść suszonej włoszczyzny
– cebula
– 2 ząbki czosnku
– świeży lubczyk
– 5 – 6 liści laurowych
– kilka ziaren ziela angielskiego i pieprzu czarnego (lub piramidka smaku do rosołu)
– suszony lubczyk
– 3 – 4 kostki warzywne (polecam oczywiście kostki lub bulionetki domowej roboty)
– ok. pół kostki masła
– mąka
– kilka łyżek domowego chrzanu (ja miałam jeszcze swój własny wielkanocny, utarty z jabłkiem i wymieszany z odrobiną wody, octu, soli i pieprzu)
– kilka łyżek ulubionego kupnego chrzanu
– ok. 3 łyżki jogurtu greckiego
– kilka kropli mleczka do kawy
– kilka kropli śmietanki 30%
– kilka kropli sosu sojowego
– kilka kropli soku z cytryny
– sól
– pieprz

PRZYGOTOWANIE:

I dzień…

WEGE OZORKI:

Do miski wlać trochę oliwy z oliwek i wymieszać z przyprawą do flaków i mieloną wędzoną słodką papryką. Dopełnić miskę chłodną wodą. Dodać obrane i przekrojone wzdłuż ząbki czosnku, liście lubczyku i liście laurowe, a następnie wymieszać z sosem sojowym, octem, solą i pieprzem. Boczniaki umyć i odkroić kapelusze. Czyste kapelusze wrzucić w całości do naszej marynaty. Nóżki pokroić na mniejsze części i również dodać do marynaty. Wszystko raz jeszcze wymieszać i zostawić na noc pod folią. O cebuli nie zapominamy, przyda nam się następnego dnia.

II dzień…

SOS CHRZANOWY:

*Swój sos chrzanowy przygotowałam od początku do końca w tym samym dniu, jednak jeśli mamy więcej czasu pierwszego dnia, a mniej drugiego, można pierwszy etap sosu chrzanowego (koniec zaznaczony gwiazdką) zrobić – razem z marynatą – dzień wcześniej.

Pracę nad sosem chrzanowym zaczynamy od przygotowania uczciwego wywaru warzywnego. Umytą i obraną włoszczyznę kroimy (polecam kroić na duże kawałki, bo łatwiej ją potem odcedzić i wykorzystać np. jako dodatek do obiadu) i wrzucamy do gotującej się wody. Nieobraną cebulę i ząbki czosnku opalamy z każdej strony i dodajemy do reszty wraz z włoszczyzną suszoną, połową doniczki ściętego, umytego świeżego lubczyku, liśćmi laurowymi i resztą przypraw do bulionu. Kiedy nasz wywar zacznie wrzeć, zmniejszamy ogień i gotujemy 1,5 do 2 godzin. Po tym czasie dodajemy kostki i suszony lubczyk i gotujemy jeszcze 15 – 20 minut. Odcedzamy wywar. Warzywa warto zachować jako dodatek do obiadu lub na sałatkę warzywną. (Osobiście wyrzucam tylko cebulę, czosnek, liście laurowe i piramidki smaku.) Z czystego wywaru do sosu odlewamy ok. 1,5 szklanki do dzbanuszka i zachowujemy na później – przyda nam się podczas przygotowywania wege ozorków.*

W nowym garnku rozpuszczamy na małym ogniu masło i dodajemy stopniowo mąkę, cały czas mieszając (najlepiej sprawdzi się do tego silikonowa łopatka). Kiedy nasza zasmażka zrobi się już gęsta, stopniowo dodajemy nieduże ilości przecedzonego wywaru do sosu (dzbanuszek zostawiamy na razie w spokoju), cały czas wszystko mieszając. Oddzielnie miksujemy chrzan z jogurtem greckim, mleczkiem do kawy, śmietanką, sosem sojowym i sokiem z cytryny. Kiedy rozpuścimy zasmażkę w całym wywarze, dodajemy trochę tego sosu do zmiksowanego chrzanu z wyżej opisanymi dodatkami i miksujemy wszystko razem. Potem bardzo powoli, cały czas mieszając, łączymy zmiksowane składniki z sosem. Znacznie zmniejszamy ogień, nie dopuszczając do wrzenia i chwilę grzejemy wszystko razem. Dodajemy do smaku sól i pieprz. Jeśli całość okaże się zbyt rzadka, możemy dorobić zasmażkę, ale w oddzielnym rondelku, również łącząc ją potem z niewielkimi ilościami sosu, a dopiero później przelewamy zawartość rondelka do garnka z resztą sosu.

II dzień…

WEGE OZORKI:

Wyjąć boczniaki z marynaty i osuszyć na ręczniku papierowym. Kiedy wyschną, delikatnie obtoczyć tylko tyle z nich, ile wygodnie zmieści się na patelni, z jednej strony w mące.

Pokroić cebulę w plastry i rozgrzać oliwę na dużej patelni. Wrzucić na rozgrzaną oliwę zanurzone jedną stroną w mące boczniaki i plastry cebuli, delikatnie i szybko obsmażając z każdej strony, a następnie dodać resztę wysuszonych boczniaków, podlać wszystko zachowanym do tego celu w dzbanuszku bulionem i dusić ok. 20 – 30 minut na małym ogniu, od czasu do czasu mieszając.

Wyjąć i odsączyć boczniaki z bulionu.

Na tym etapie można oczywiście wrzucić odsączone duszone boczniaki z cebulą do przygotowanego uprzednio sosu chrzanowego. Ja jednak proponuję włożyć je do pustego garnka, w którym zalejemy je tylko połową sosu.

Dzięki temu sos z wege ozorkami stanie się bardziej aromatyczny, a sos sauté pozwoli nam na przygotowanie alternatywnej wersji obiadu – jajek w sosie chrzanowym. Do obydwu wariantów jako dodatek wyśmienicie sprawdzą się kluski śląskie.

P.S. A na deser łączę dziś przepyszną piosenkę „Odchodząc” ze wspomnianej płyty Tymona Tymańskiego „Republikacje”; płyty będącej nie tylko hołdem złożonym Republice, ale też harmonicznym arcydziełem.

„Odchodząc” Tymon Tymański

Jeśli podoba Ci się, jak piszę, i chcesz mnie docenić,
kliknij w poniższą ikonkę i postaw mi, proszę, wirtualną kawę

Rozstania, asertywność i przyjaźń, czyli sierpień

Sierpień był gorący i słoneczny. W dodatku miałam pracę, którą uwielbiałam i w której czułam się coraz pewniej. Dość elastyczny grafik pozwolił mi dopasować godziny pracy do pomagania Partnerowi w sprzątaniu apartamentu. Jeździłam na Stogi sześć razy w tygodniu: pięć do pracy, a szósty (w sobotę lub niedzielę – w zależności od pogody i pracy w apartamencie), na najpiękniejszą trójmiejską plażę trochę się poopalać i popływać. Woda była obłędna, w dodatku w porównaniu z innymi miejskimi plażami, całkiem czysta. Dwie, trzy, maksymalnie cztery godziny tych słoneczno-wodnych kąpieli ładowały moje akumulatory na cały tydzień. Wygrałam życie! Niemal regularnie raz w tygodniu spotykaliśmy się z naszą gdańską przyjaciółką u niej. Na piwko (ja bezalkoholowe), pyszności, w których przygotowywaniu jest mistrzynią, ploteczki i gry planszowe. Braliśmy ze sobą Żulinkę, dla której nasza przyjaciółka szybko stała się Ciocią Chipsikową, rozpieszczając rzeczonymi niezdrowościami naszą sunię. W okolicach września mała dała się jej już nawet pogłaskać, co było ogromnym osiągnięciem. Cierpliwość, systematyczność i życzliwość okazały się w tej kwestii kluczowe.
Cotygodniowe wypady do Boto przestały być dla mnie cotygodniowe z kilku powodów. Często byłam po prostu zmęczona, ale też – powiedzmy to sobie szczerze – lęk separacyjny dotknął nie tylko Żuli, ale również mnie. Mnie może nawet w większym stopniu. Dłuższa rozłąka z psem była dla mnie torturą. Ciągle myślałam tylko o małej. Kiedy zorientowałam się, że już lepiej sobie radzi w domu sama, wychodziłam do Boto czasem wręcz na siłę. Nie ma w końcu nic zdrowego w całkowitym uzależnieniu od siebie psiórki, a ja chcę być mądrą adopcyjną matką. Matką kochającą z całego serca, ale mającą też swoje życie (i pozwalającą podopiecznej mieć swoje, beze mnie). Zawsze zresztą okazywało się, że umalowanie się i wyjście chociaż na dwie godziny – jak bym z początku nie wolała zostać w domu w dresie – było dobrym pomysłem. Partner i tak grał na kongach na scenie (to dla niego przede wszystkim rehabilitacja ręki), a ja mogłam przy wodzie z cytryną i sokiem imbirowym pospędzać jeszcze trochę czasu z naszą przyjaciółką i coraz większą grupą botowych znajomych, śmiejąc się do łez.
W sierpniu miałam też ogromną przyjemność – poszliśmy na koncert Kur z materiałem z „Polovirusa”. Byłoby więc niemal idealnie, gdyby nie to, że niedużym, ale jednak cieniem, położył się na to wszystko jeden wyczytany w pewnym memie, boleśnie prawdziwy tekst:

Sierpień to taka niedziela wśród miesięcy. Niby odpoczywasz, ale wiesz, że zaraz wszystko się skończy.

Nie byłam gotowa na koniec lata.

Rozstania

Sierpień w całości upłynął mi pod znakiem rozstań. Wspomniane już zbliżające się i nieuniknione rozstanie z wakacjami i latem oraz drugie, z cudowną, dającą mi mnóstwo satysfakcji i spełnienia pracą były oczywiste. I wiadome na długo wcześniej. Do tego jedną z moich sierpniowych lektur była długo wyczekiwana książka Natalii Tur „I po związku. Jak zrozumieć i przeżyć rozstanie”. Po lekturze literackiego debiutu autorki („Związek na zakręcie. Rozstać się czy być razem?”) cieszyłam się na zapowiedź kolejnej części. Cudownie było wrócić do tego bezpretensjonalnego i przystępnego języka, którym autorka wyjaśnia mnóstwo zagadnień współczesnej psychologii, powołując się na badania oraz autorytety ze świata psychologii i filozofii. (Recenzja pojawi się wkrótce.) Teoretycznie temat nie dotyczył bezpośrednio mojego życia; jestem przecież w związku, o który wspólnie dbamy i którego kończyć nie chcemy (choć rozstajemy się średnio raz w tygodniu, na ogół w mojej własnej głowie). Szybko musiałam jednak zweryfikować pułapkę myślową, w którą wpadłam. Temat rozstań dotyczy nas wszystkich. Zawsze. Za każdym razem coś lub kogoś tracimy, albo się czegoś lub kogoś pozbywamy. Niemal na każdym etapie swojego życia coś lub kogoś zmuszeni jesteśmy odrzucić, ale też przez coś lub kogoś jesteśmy odrzucani. Rozstania nie są zarezerwowane dla kochanków. Rozstajemy się z przyjaciółmi, pracą, środowiskiem, jakimś miejscem, nałogiem, zdrowiem, dziećmi, kiedy przestają nimi być, młodością, pojmowaną w jakiś sposób urodą, własnymi wyobrażeniami, złudzeniami czy bliskimi, którzy umierają. Całkiem tego sporo. Słowo „rozstanie” ma pejoratywny wydźwięk, choć powinno być neutralne. Przywołuje na myśl nierzadko porażkę, choć czasem może stać się naszym największym sukcesem. Oznaką pokory i dojrzałości jest wszak zrozumienie, że nic nie jest nam dane raz na zawsze, a kończąc jakiś rozdział, automatycznie zaczynamy następny.
Właśnie w sierpniu też zupełnie niezależnie od siebie, kilka bliskich nam osób doświadczyło rozstań z partnerami. Wspieraliśmy i byliśmy obecni. Nic więcej niestety nie można zrobić, ale wbrew pozorom to nie jest wcale mało. Ten czas jest zawsze trudny, związany z bólem i żałobą, ale też odkrywaniem na nowo siebie i swojej drogi. Z jednej strony obserwowałam rozdzierającą serce rozpacz, znikanie i zapadanie się w mroku własnych demonów i lęków bez ukochanej osoby; walkę o relację z nią, o nową szansę, nowy początek. Nie uważam, że istnieje jakaś jedna rada czy mądrość, której należy się w takich sytuacjach trzymać. Rozstanie nie jest ani dobre, ani złe – czasem bywa nieuniknione i pewnie dobrze umieć rozróżnić, kiedy takie właśnie jest. Wiem jednak, że nawet jeśli po rozstaniu ludzie się ze sobą schodzą i uczciwie pracują nad swoim związkiem, to jest to właśnie wspomniany „następny rozdział”. Rozstanie pomaga nam uświadomić sobie kruchość wszystkiego, co nas spotyka i czyni nas mimo wszystko silniejszymi. Czy swoją nową drogą podążymy już samotnie, z inną osobą, czy z tą samą, z którą się kiedyś rozstaliśmy – nie ma to znaczenia. Najważniejsze, że się na niej w końcu znaleźliśmy. A jak mawiał Heraklit z Efezu:

nie wchodzi się dwa razy do tej samej rzeki,

co jest niestety tak nagminnie błędnie używane i rozumiane, że czuję się w obowiązku łopatologicznego wyjaśnienia jego słów. Wszystko płynie, a naturą świata materii jest ciągła przemiana. Nie można wejść dwa razy do tej samej rzeki, bo ona co chwilę staje się już inną rzeką. Schodząc się więc z byłym partnerem, nie stworzymy nigdy po raz drugi tego samego związku, co wcześniej. (Oczywiście w przypadku osób uzależnionych i odmawiających leczenia, powtarzać się będą wcześniejsze schematy, bo nie mają one związku z samą osobowością czy charakterem konkretnego człowieka, lecz naturą jego choroby, o czym należy pamiętać.)
Z drugiej strony byłam świadkiem innego rozstania, w którym ktoś, z nie do końca nawet własnej woli, ucinając relację niezdrową i przytłaczającą, odblokował w sobie ogromne pokłady siły. Przecierałam oczy ze zdumienia, odkrywając na nowo bliską mi osobę, która jakby nagle znalazła w sobie włącznik do poczucia własnej wartości. Zaczęła świecić nieznanym mi dotąd blaskiem, zdając sobie w jednym momencie sprawę z tego, że wszystko dobre i piękne, co w niej widzimy, nie jest żadną kurtuazją czy grzecznością, tylko niezaprzeczalnym faktem. Możesz znać i uwielbiać jakieś pomieszczenie, w którym nie ma światła, więc oświecasz je mocną latarką, ale kiedy zobaczysz je wreszcie w jego własnym oświetleniu, rozumiesz, że dokładnie tego mu brakowało do całkowitego bycia sobą. (Tak, Kochanie, to była aluzja do braku światła w naszej łazience.) Tym włącznikiem okazało się oderwanie od osoby, która nie tylko światło odbierała, ale jeszcze rzucała duży, przytłaczający cień. Potem niespodziewanie życie ruszyło z kopyta, przyspieszając jak szalone i obsypując naszego Człowieka z Włącznikiem szczęściem, na które naprawdę zasługiwał. Przyglądanie się temu z bliska było dla mnie zaszczytem i niezwykle wartościową lekcją.
Z boku często wydaje nam się dziwne to, że ktoś z własnej nieprzymuszonej woli tkwi w jakimkolwiek układzie, który nie jest dla niego dobry, podkopuje jego poczucie własnej wartości, nie pomaga się rozwijać, czy uzależnia. Łatwo jednak oceniać cudze życie z kanapy i ferować proste wyroki typu: „przecież nie mają dzieci” lub „dzieci już są dorosłe”, więc w domyśle „może bez problemu odejść”. Tymczasem ludzi wbrew pozorom łączy bardzo dużo mechanizmów. Jednym z nich jest trzymanie się za wszelką cenę schematów, które znamy. Nasz mózg podpowiada nam: „może i zdradza/pije/bije/mną gardzi/mnie nie kocha, ale przynajmniej już to znam, wiem jak się z tym obchodzić; dużo gorsze jest nieznane w samotności lub z kimś nowym”. To oczywiście nie jest prawda – nasz mózg nas okłamuje, ale faktycznie nie wiemy, co czeka na nas poza tym, co już znamy, czyli poza słynną strefą komfortu. Wyjście z relacji nie tylko przemocowej, ale również już nam niesłużącej jest nie lada wyzwaniem i wymaga ogromnej odwagi m.in. dlatego, że dopiero z miejsca, w którym się po wyjściu z niej znajdziemy, widać, że była dla nas nieodpowiednia. Będąc w środku, nie jesteśmy w stanie tego dostrzec.
Oczywiście czym innym jest rozpad związku toksycznego, a czym innym rozpad relacji, która była kiedyś bardzo udana, a po czasie coś się zmieniło, wypaliło, ewoluowało w kompletnie inną niż romantyczna stronę. To trudne do zaakceptowania i bardzo smutne, niezależnie, czy to my już nie chcemy w tej relacji być, czy druga osoba. Niełatwo się po czymś takim poskładać. Myślę, że nie ułatwia tego również narracja, w której rozstanie z partnerem czy rozwód ze współmałżonkiem określane są jako porażka lub wygodnictwo wynikające z braku podjęcia walki o relację. Sami w środku czujemy najlepiej, czy jest o co walczyć, czy już nie. Porażką jest brak rozwoju, a ten czasem nie jest możliwy, jeśli utkniemy w czymś, co oddala nas od esencji nas samych. Każdego dnia się zmieniamy. I my, i nasz partner. (Wszystko płynie…) Związki są nam dane na określony czas. Bywa, że jest nim większość naszego życia, bywa, że kilka lat, miesięcy, tygodni czy nawet dni. I nie ma w tym nic złego, czy niewłaściwego, choć jeśli przywiążemy się do myśli, że mamy być ze sobą do końca życia (równocześnie nic w tym kierunku nie robiąc), uświadomienie sobie innego terminu ważności naszej relacji straszliwie boli. Jeśli coś nas kiedyś wzbogacało, a dziś odbiera nam nas samych, musimy zadbać w pierwszej kolejności o siebie. Nikt za nas tego nie zrobi.
Wydaje mi się, że zbyt mało rozmawiamy o tym z dziećmi. Nie przygotowujemy ich na rozstania z ich miłościami, przyjaciółmi, wymarzoną pracą, zwierzętami, z nami. Nie mówimy im o kruchości życia. Nie mówimy im także o niestałości i nietrwałości, a jeśli tak, to raczej w kontekście obwiniania „młodych, co to się teraz ciągle rozwodzą”. Tymczasem tworząc temat tabu z tego, co naturalne, urządziliśmy sobie świat niezgodny z jego i naszą naturą. Również tą niemonogamiczną. Nie mówimy o codziennych wyborach, wyrzeczeniach, codziennej pracy czy terapii. Oczekujemy, że ze wszystkim, co raz sobie wybierzemy rozłączy nas dopiero śmierć. Gdzie w tym miejsce na rozwój? Rozstania każdego rodzaju mogą być realnymi końcami świata. Ale na ogół są też początkami zupełnie nowej, bardziej dla nas odpowiedniej drogi, na którą wkraczamy silniejsi.

Asertywność

Ważnym punktem mojej psychoedukacji była nauka asertywności oraz komunikacji bez przemocy, a sierpień miał mi pokazać w praktyce, jak z niej korzystać. Mniej przyjemne sytuacje czy spory, które jeszcze rok temu by mnie załamały, urastając w mojej głowie do nieadekwatnych rozmiarów i skłaniając mnie do wyciągania kuriozalnych wniosków, teraz stały się dziwnie… nieistotne. Jestem wrażliwcem, biorę wszystko do siebie, przeżywam każdą bzdurę i to się pewnie nigdy nie zmieni. Jednak po emocji, jaką jest smutek czy złość zawsze nadchodzi moment wyboru, co z nią dalej zrobimy. Kiedyś wybierałam działania histeryczne, dziś okazuje się, że wystarczy trochę poprzeklinać, ponarzekać z tymi, którzy mają podobny punkt widzenia, a potem razem z nimi obrócić wszystko w nieraz złośliwy żart i zdrowo się ze wszystkiego pośmiać. A potem pobawić się z psem i wziąć go na długi spacer. Podzieliłam się z prowadzącą moją (nareszcie dobrą) psychoedukację panią psycholog wątpliwością, że:

właściwie wcale nie wiem, czy to asertywność lub komunikacja bez przemocy, bo przecież nie zawsze nawet podejmowałam merytoryczną rozmowę o tym, co mnie zabolało lub było wobec mnie nie fair. Wiele rzeczy, uczciwie mówiąc, po prostu przemilczałam.

Pani psycholog kompletnie zbiła mnie z tropu, słowami:

najwyraźniej była pani przyzwyczajona do wybierania w trudnych sytuacjach walki, ale ucieczka wcale nie jest złym wyborem. Powiem coś być może mało popularnego, ale w świecie zwierząt ucieczka jest wybierana dużo częściej niż u ludzi. Dla zwierząt walka jest raczej ostatecznością.
– Czy ucieczka chroni je przed niepotrzebnym zużywaniem energii? – zapytałam, zaintrygowana.
– Tak – odparła.

Oczywiście jestem rebeliantką. Walkę ze złem, uciskiem czy niesprawiedliwością mam wpisaną w DNA. Stąd moja – opisana w recenzji książki „Sclavus” Tymona Tymańskiego – niezgoda na umniejszanie zła komunizmu, czy jakiegokolwiek totalitaryzmu. Stąd czynne uczestnictwo w Strajku Kobiet Podhale, skarga na przemocowe zachowanie OLZON-u (skoro wobec mnie, to też wobec innych – o czym zresztą, dzięki Czytelnikom, doskonale wiem i zapewniam, że to nie koniec mojej batalii) czy reagowanie na zachowania haniebne, nawet jeśli dopuszcza się ich osoba znajoma, z tzw. środowiska. Pod tym względem jesteśmy z Partnerem identyczni i uważam to za naszą największą supermoc. Obyśmy nigdy nie przeszli obojętnie wobec zła, które należy najpierw wskazać, a potem sukcesywnie eliminować.
Słowa pani psycholog uświadomiły mi, że po prostu nie wszystko jest walki warte. Póki jakaś sytuacja dotyczy wyłącznie mnie samej, mam pełne prawo zadecydować, że nie stanę się jej ofiarą; że podniosę się, obśmieję ją i pójdę dalej. Nie muszę ani „rozumieć wszystkich wokół” (przekleństwo, z którym przyszłam na terapię). Nie muszę rozkładać na czynniki pierwsze, czemu jeden jest złośliwy, drugi antypatyczny, a trzeci niesprawiedliwy. Nie muszę tego „wyjaśniać”, albo „oczyszczać atmosfery”. Mogę, jeśli będzie mi to w danym momencie potrzebne, ale do niczego nie jestem zobligowana. Zobaczyłam, że równie fajnie jest czasem zwyczajnie odpuścić. Robić swoje, nie żywić do nikogo urazy, ale nie dać się też nikomu stłamsić. „Ucieczka” nie brzmi dobrze, ale jak zadałam sobie pytanie:

Od czego?

a potem uczciwie sobie na nie odpowiedziałam, wszystko nabrało sensu. Bo nigdy nie uciekałam przed trudnymi czy nieprzyjemnymi rozmowami (choć często się ich bałam). Zaczęłam w końcu uciekać od nadawania głupotom (średnio fortunnym odzywkom, irytującym nierealnym oczekiwaniom, niemiłym docinkom) rangi wyższej niż ta, na którą zasługują. Czy to nie rozsądniejsze?
W sierpniu zdarzyło się też coś dosyć nieoczekiwanego. Ktoś pozwolił sobie na zbyt dużo, uderzając niestosowną odzywką w mój najczulszy punkt, w dodatku w bardzo trudnym tygodniu i jeszcze gorszym dla mnie dniu. Zareagowałam w sposób uwzględniający mój komfort (pierwsza nowość) – opisując problem jako szersze zjawisko, którego od dłuższego czasu doświadczam i mam już serdecznie dość. Sytuacja koniec końców przerodziła się w słowną jatkę, która obnażyła bardzo wiele, jaskrawo pokazując mi, że moja intuicja od początku była słuszna, tylko jak zwykle jej nie posłuchałam. Stało się, ale po kłótni należy posprzątać, do czego czułam się zobowiązana. Zobaczyłam wtedy, z jaką łatwością przychodzi mi wycofywanie się z własnych przekonań, żeby tylko… „było dobrze”. Dla kogo „dobrze”? Z przerażeniem zauważyłam, że naprawdę gdzieś w środku wierzę w to, że gdybym nie zareagowała, nie byłoby problemu. Naprawdę? A moje poczucie krzywdy? Dlaczego to moja reakcja ma być zła, a już to, na co reaguję lepiej puścić w niepamięć? Jasne, można wybrać ucieczkę, ale nie przy tak silnej emocjonalnej reakcji. Tu chodziło o coś innego – o zaznaczenie swoich granic, mówiąc szumnie, światu.
Więc już spokojniejsza siadłam, zastanowiłam się, za co mogę szczerze przeprosić (w kwestii treści wątpliwości nie miałam, w kwestii formy – to nie był mój dzień) i listownie przeprosiłam. Szczerze. Bez tłumaczenia się i usprawiedliwiania. Nie pozwoliłam jednak sobie samej posłuchać tego zbyt dobrze znanego głosu grzecznej poukładanej dziewczynki, która się przymila, wije, wstydzi i przeprasza za wszystko, błagając, by ktoś o niej źle nie pomyślał. Zdenerwowałam się, bo ktoś mnie zdenerwował. Dlaczego miałabym mu to odbierać? Z pewnością mój list spełniał wszelkie wymogi komunikacji bez przemocy, a ja zaczęłam się zastanawiać, czemu to jest takie trudne. Czemu bycie sobą, stawanie za sobą przysparza tylu lęków? Czy dlatego, że staję się wreszcie widzialna?

Przyjaźń

Nie obserwowałam jako dziecko kobiecej przyjaźni. Jedyny wzór przyjaźni, jaki miałam w zasięgu, był wzorem przyjaźni męskiej (stąd tak mnie wzruszają opowieści mojego Partnera oraz opisy Tymona). Jednak… byłam dziewczynką. Potrzebowałam przyjaciółek. Nie umiałam budować przyjaźni, bo nie wiedziałam, na czym one polegają, więc już od podstawówki wchodziłam w dziwne i często toksyczne układy. (Dopiero po latach okazało się, że istniał tylko jeden od tego wyjątek i – z pewną nieistotną przerwą – trwa do dziś.) Myliłam przyjaźń z fascynacją, a umiejętność dobrego sprzedania się z powodem do zaufania. W dodatku byłam straszliwie naiwna, więc łatwo było mnie wykorzystać.
Dopiero niedawno zdałam sobie sprawę z tego, że po raz pierwszy w życiu jestem w naprawdę właściwym miejscu. Szybciej niż kiedykolwiek wcześniej rozpoznaję fałsz i go ze swojego ogródka wypleniam. Mam trzy wspaniałe przyjaciółki, które stają mi się coraz bliższe i pokazują mi też, kim dziś jestem, czego potrzebuję, ile mogę z siebie dać. Po jedenastu latach wyniszczającej przyjaźni (przypadającej na mój okres dojrzewania), w ciągu których wszystkie moje sekrety były przekazywane dalej, nie mam już potrzeby zwierzania się. Wolę słuchać, niż „się wygadywać”, choć może to nieuczciwe i niewłaściwe. Skąd miałabym wiedzieć? Czasem oczywiście zrzucam jakiś zalegający na barkach ciężar. Nigdy też nie kłamię, choć mam gigantyczny problem z zaznaczaniem, kiedy moje granice są przekraczane i przy wsparciu jednej z przyjaciółek, próbuję go rozwiązywać. Odkrywam też przyjemność w mówieniu o błahostkach. Każda z tych przyjaźni i kobiet jest inna, jednak we wszystkich relacjach czuję się szanowana, co po pięciu latach innej przyjaźni (już w dorosłym życiu) z osobą, która – jak się na końcu okazało – liczyła, że mnie „nawróci”, jest bardzo miłą odmianą. Nie z każdą przyjaciółką dzielę światopogląd, jednak szacunek jest tu właśnie rozwiązaniem. Nikt nikogo nie „nawraca” i nie zmienia. Przyjmujemy siebie takimi, jakie w danym momencie życia jesteśmy i nie musimy nikogo przed sobą udawać. Może po prostu… wreszcie zaprzyjaźniłam się też ze sobą?

P.S. Na deser łączę piosenkę, która towarzyszyła mi przez większość sierpnia – „Marching Band” Natalii Kukulskiej.

„Marching Band” Natalia Kukulska

Jeśli podoba Ci się, jak piszę, i chcesz mnie docenić,
kliknij w poniższą ikonkę i postaw mi, proszę, wirtualną kawę

Bez serc, bez ducha, bez alko i bez kawy, czyli lipiec

I bez antyperspirantu, ale do tego jeszcze dojdziemy. Po maju i czerwcu przyszedł w końcu upragniony lipiec. Wróciłam do najwspanialszej wakacyjnej pracy w świetlicy Biblioteki Społecznej Stowarzyszenia „Przyjazne Pomorze”, równocześnie doczekując się też dawno opłaconej, tym razem wspaniałej psychoedukacji w Almie. Miałam wrażenie, że w jakimś sensie zaczynam wszystko od początku jako nowa ja. Nowa, bo:

świadoma swojego zdiagnozowanego ADHD,
ujarzmiająca je dość poważną farmakologią, ale też ucząca się poprzez psychoedukację, jak sobie z nim radzić,
starsza i doświadczona o rok,
a do tego pełniąca od niedawna fascynującą i niebywale absorbującą rolę psiej mamy.

Czułam się, jak bym wróciła z urlopu macierzyńskiego związanego nie tyle z opieką nad małą, ale nad samą sobą. Oprócz niewątpliwej ekscytacji było we mnie też dużo niepokoju. ADHD przysparza problemów w życiu codziennym, ale stanowi też o naszej wyjątkowości. Oczywiście nikt mi mojego ADHD-owego mózgu nie podmieni, ale irracjonalnie obawiałam się, że stracę coś cennego.

Co, jeżeli ta niezwykła więź, którą w krótkim czasie potrafię stworzyć z dziećmi jest wynikiem tylko i wyłącznie chemii mojego mózgu, którą właśnie z panią doktor zmieniam?

– zastanawiałam się

Oczywiście nic bardziej mylnego, o czym się miałam wkrótce przekonać. Zmieniło się we mnie sporo, ale na szczęście na lepsze. Przynajmniej dla mnie samej.

Uniezależnienie

Spełnił się najgorszy sen mojej byłej psychiatry – dostałam leki na bazie pochodnej amfetaminy. (Są na razie tak trudno dostępne, że łatwiej już chyba kupić zwykłą amfę.) Po sześciu latach beztroskiego przepisywania mi przez kolejnych lekarzy kolejnych antydepresantów (na depresję, której – jak się okazuje, nigdy nie miałam), wreszcie dostałam leki, które faktycznie zaczęły na mnie działać. Coś mi świtało, że pewnie nie powinno się ich łączyć z alkoholem, ale szybko okazało się, że czeka mnie prawdziwa jazda bez trzymanki. Ban na alkohol okazał się na tyle definitywny, że żadne wyjątki nie wchodziły nawet w grę. Uświadomiłam to sobie dopiero, trzymając w ręku butelkę likieru Słony Karmel, którym czasem polewaliśmy lody, bo właściwie jedynie do tego się nadawał, przez co zdążyłam zapomnieć, że oprócz cukru zawiera też alkohol. Sama konieczność odstawienia procentów nie stanowiłaby dla mnie większego problemu, gdyby kolejny radykalny zakaz nie uświadomił mi, że jednak jestem uzależniona. Od… kawy. Kompletnie się tego nie spodziewałam, bo choć kawę lubię, piję jej na ogół mało. W zimie potrafię kilka razy podgrzewać kubek z tą samą niedopitą zawartością, finalnie wylewając jej większość do zlewu.

Te kilka łyków dobrej kawy z mlekiem jest raczej codziennym rytuałem, a nie kofeinową potrzebą.

– myślałam

Od ostatnich wakacji sprawa ma się nieco inaczej w lecie. Moje ubiegłoroczne odkrycie i równocześnie zaskoczenie – espresso tonic potrafiłam w trakcie największych upałów wypijać hektolitrami, co nastąpiło tak niepostrzeżenie, że nawet tego nie zarejestrowałam. (Zaskoczenie, bo nadal nie znoszę ani espresso, ani toniku, jednak wymieszane razem są dla mnie kombinacją na upały wprost idealną.) Dopiero nagły ban na kawę dotkliwie pokazał mi, że te zaledwie dwa tygodnie picia dwóch, maksymalnie trzech espresso dziennie (z tonikiem i lodem) całkowicie uzależniło mój organizm od kofeiny. Nie było dobrze. Pierwszy tydzień bez kawy był naprawdę trudny, a zapach parzonej gdzieś kawy potrafił doprowadzić mnie do łez. Wisienką na tym bezalkoholowo-bezkofeinowym torcie była konieczność przeproszenia się z piciem wody. Powinnam dostarczać jej co najmniej dwa litry dziennie organizmowi. I oczywiście wiem o tym nie od wczoraj, ale dopiero kiedy zaczęłam skrupulatnie sprawdzać, ile wody tak naprawdę w ciągu doby wypijam, okazało się, jak jestem w tym słaba. A nawadnianie to przecież podstawa, a także najprostszy i równocześnie najtańszy sposób chociażby na piękną skórę. Dobra apka w telefonie, wyrobienie w sobie odpowiednich nawyków (zwłaszcza w pracy) i picie na cotygodniowych posiadówkach u przyjaciółki wody w półlitrowych pokalach (a w Boto ciepłej lub zimnej wody z cytryną i sokiem imbirowym) sprawiły, że dość nawet szybko weszłam w odpowiedni rytm. Upały z całą pewnością ułatwiły sprawę.
Leków nie mogłam też brać sobie ot tak, po gryzie czegokolwiek, byle tylko nie robić tego na czczo. Musiałam wcześniej zjeść wysokobiałkowe śniadanie i tym sposobem po raz pierwszy zetknęłam się ze światem odżywek białkowych. Odpowiedni shake w upalny dzień wystarczał. Przełomem okazało się to, że nie mogłam wyjść z domu do pracy już nie tylko bez wysikania psa (gdański ogródek jest wybawieniem), ale też bez przygotowania i wypicia shake’a oraz wzięcia leków. Niby bzdura, ale budująca rutynę, od której ze swoim ADHD-owym mózgiem przez całe życie skutecznie uciekam. Wygrało poczucie odpowiedzialności, z czego jestem niebywale dumna.
Decyzja o prawie całkowitym odstawieniu słodyczy przyszła samoistnie. Pozostały tylko lody i w chłodniejsze dni miód dodawany do ciepłej wody z cytryną. To drugie rzadko, to pierwsze – regularnie, ale z umiarem. Uniezależniłam się od zbyt często kiedyś zażywanych leków przeciwbólowych, kawy i cukru. Rezygnacji z alkoholu nie nazwałabym uniezależnieniem, bo nigdy nie było we mnie potrzeby picia czy złego samopoczucia, kiedy wypić nie mogłam. Jednak to właśnie nieoczekiwana stuprocentowa wakacyjna trzeźwość pokazała mi najwięcej. Zaczęłam się zastanawiać, czemu, chcąc się odprężyć, uciec od problemów lub zaszaleć, mamy ten autodestrukcyjny odruch sięgania po trujący depresant. Przecież alkohol nawet w małych dawkach nie pozostaje obojętny dla naszego zdrowia. Niszczymy się dla ułudy dobrej czy lepszej zabawy, nic tak naprawdę nie dostając w zamian. Nic prawdziwego. Czy to nie paradoks? Mocno dało mi to do myślenia.

Dawanie dzieciom skrzydeł

Rok temu, uciekając od gastronomicznej patologii, znalazłam nieoczekiwanie pracę w świetlicy dla dzieci prowadzonej przez Bibliotekę Społeczną Stowarzyszenia „Przyjazne Pomorze”. Pół etatu przez zaledwie dwa miesiące (dla trzech pracowników w sumie) to sytuacja, która przy finansowych zmaganiach Stowarzyszenia nie mogłaby mieć miejsca, gdyby nie hojny sponsor – drugi już rok firma Baltic Hub. Co jest właściwie niebywale smutne. Urzędy, które mogłyby wesprzeć to miejsce na stałe, oczywiście zasłaniają się, czym tylko mogą, by tego nie robić, a brutalna prawda jest taka, że państwo nie jest zainteresowane inicjatywami, których głównym celem jest budowanie lepszego społeczeństwa. To nie jest szkoła ze swoimi przestarzałymi praktykami niedostosowanymi do współczesnej wiedzy o potrzebach młodych organizmów i zblazowanymi nauczycielami sprawiającymi wrażenie, że pracują w niej za karę. To miejsce będące schronieniem dla dzieci od często niestety przytłaczającej rzeczywistości. Miejsce, w którym te mogą czytać książki, rysować, przebywać z rówieśnikami, bawić się z nimi, grać w gry planszowe oraz komputerowe (choć te ostatnie z jasno sprecyzowanym limitem dotyczącym i czasu, i rodzaju gier). Miejsce, w którym odbywają się dla nich różne cyklicznie zajęcia: muzyczne (lekcje śpiewu, gry na flecie, fortepianie, gitarze i perkusji), plastyczne oraz gimnastyczne. Miejsce, w którym dzieci mogą korzystać z rolek, hulajnóg, obręczy hula hop, deskorolki czy skakanek (chyba że dość wysłużone, przyniesione świetlicy w darach sprzęty odmówią współpracy i trzeba je będzie po raz kolejny naprawiać). Miejsce, w którym można się pobujać na huśtawce zawieszonej przez Jana [Urbanika – przyp. nNi] na gałęzi rozłożystej brzozy lub – nie bez sprzeciwu dorosłych – trochę się na tę brzozę powspinać. Miejsce, w którym przez dziesięć miesięcy w roku… brakuje opiekuna dla dzieci.
Przybiblioteczna świetlica to równocześnie osiedlowy punkt ksero połączony z punktem sprzedaży używanych książek i maskotek (również przynoszonych bibliotece w darach). Po 17:00, do której jest czynna, często odbywają się w jej pomieszczeniach darmowe koncerty. Biblioteka wraz ze swoją świetlicą to ważny ośrodek kultury na mapie nie tylko Stogów, ale też Gdańska. Smutne jest więc to, że do pracy w świetlicy zatrudniona jest tylko jedna osoba, a jej głównym zajęciem nie może być – przy innych obowiązkach – opieka nad dziećmi. Budowanie lepszego, empatycznego społeczeństwa to w zamyśle Jana przede wszystkim stworzenie dzieciom przestrzeni inspirowanej korczakowską myślą, a więc takiej, w której będą traktowane z szacunkiem i życzliwością; wspierane i wysłuchiwane.

Łapcie dzieci i dawajcie im skrzydła.

– Jan Urbanik

Tym tekstem Jan ujął mnie i oczarował rok temu. Wszyscy wiemy, że niektóre dzieci takich skrzydeł nigdy niestety nie dostaną ani w domu, ani w szkole. Jakie ma to jednak przełożenie na „budowanie lepszego społeczeństwa”? Bezpośrednie. Świetlica zapewnia zabawę i rozrywkę, a dodatkowo chodzenie do niej jest dobrowolne i nieodpłatne, ale nie panuje w niej anarchia. Są tu pewne wewnętrzne zasady mające na celu szeroko pojęte dobro świetlicowego ogółu (w większości związane z bezpieczeństwem). Dzieci przekraczając świetlicowy próg, podejmują decyzję, czy chcą się do nich zastosować, czy jednak jest to dla nich zbyt trudne. Jeśli jest – w każdej chwili mogą odejść. I to pierwsza ważna lekcja dotycząca życia w grupie, a więc w sytuacji społecznej – jesteśmy wolni, ale nasza wolność nie oznacza ignorowania zasad istniejących w obrębie jakiejś grupy, a odpowiedzialny wybór grupy. Ze wszystkimi jej plusami i minusami. Mądre i empatyczne społeczeństwo można budować przede wszystkim poprzez przykład. Jednak czy samo obserwowanie społecznika Jana Urbanika, który od szesnastu lat to niezwykłe miejsce tworzy – nie tylko nic na tym nie zarabiając, ale nawet do niego regularnie dokładając – dzieciom wystarczy? Oczywiście nie, one nie mają nawet świadomości gigantycznego rozmachu jego działań. Nikt nie ma tu złudzeń co do tego, że dzieciom potrzebny jest co najmniej jeden opiekun przez cały rok. Taki, który może od czasu do czasu obsłużyć ksero czy sprzedać książkę, ale jednak jest przede wszystkim skoncentrowany na dzieciach. Powinien mieć predyspozycje do pracy z nimi, nie podnosić na nie głosu, być zaznajomiony z współczesną psychologią, działać w korczakowskim duchu, słuchać dzieci i w miarę możliwości jak najmniej im przeszkadzać. A więc w praktyce lekko modyfikować te ich zachowania, które utrudniają im współżycie z grupą oraz utrwalać i chwalić zachowania empatyczne, asertywne, bezprzemocowe oraz wymagające od nich pójścia na jakikolwiek kompromis, co jest bardzo, bardzo dużym wyzwaniem. (Nie tylko dla dzieci.)
Świetlica przez szesnaście lat swojego istnienia miewała opiekunów wspaniałych, jednak ich obecność miała charakter czasowy. Nie udało się dotąd znaleźć etatowej możliwości pracy dla co najmniej jednej kompetentnej osoby, a najlepiej dwóch, których głównym obowiązkiem byłaby praca z dziećmi. Nie tylko szeroko rozumiana opieka nad nimi (co mają zapewnione przez cały rok), ale też dyskretna obserwacja ich nawyków w grupie i pomoc w zdrowej socjalizacji. Wszyscy mocno nad tym ubolewamy.
W tym roku pracowałam z dwiema wspaniałymi dziewczynami, z którymi robiłyśmy wszystko, co w naszej mocy, żeby dzieci czuły się doceniane, wartościowe i traktowane poważnie. Pokazywałyśmy im w praktyce, na czym polega komunikacja bez przemocy. Jak można rozwiązywać konflikty i spory bez niepotrzebnego podnoszenia głosu i używania argumentów siły. Myślę, że to były dobre i ważne dwa miesiące dla tych dzieci. Szkoda jedynie, że tylko dwa.

Uskrzydlona

Wiele się w stosunkowo krótkim czasie w moim życiu zmieniło. Pierwszym przełomem była oczywiście diagnoza ADHD, a drugim – adopcja Żuli, a to wszystko w najkrótszym miesiącu roku – lutym. Jedna i druga sytuacja wymusiły na mnie minimalne zwiększenie aktywności fizycznej i codzienny kontakt ze światłem dziennym niedługo po przebudzeniu (w zimie nie zawsze oczywisty). To szybko zaczęło dawać niespodziewane rezultaty i sukcesywnie zmieniać moje nastawienie do życia na odrobinę bardziej entuzjastyczne. Już od maja, kiedy zaczęły się upały, a ja byłam otoczona dobrą medyczną opieką, przypomniałam sobie, jak bardzo potrzebuję słońca. Czerwiec był niepracujący, ale szalony. Do reszty wciągnęło mnie sprzedawanie nienoszonych już przez siebie ubrań. Odeszłam też w końcu z Mary Kay i zaczęłam dowiadywać się nie tylko, które kosmetyczne koncerny nie testują na zwierzętach, ale też które produkty nie zawierają toksycznych, rakotwórczych składników. (Szokujące było odkrycie, że czasem jedna firma potrafi w obrębie tej samej serii wypuścić kosmetyki zarówno z wzorowymi składami, jak i nafaszerowane mikroplastikami buble.) W ramach przyswajania nowej wiedzy wpadłam na dość radykalny pomysł, żeby… odstawić antyperspirant, którym od prawie trzech dekad trułam swój organizm. Postanowiłam zamienić skuteczny, czyli zawierający aluminium dezodorant na jego naturalny, pozbawiony aluminium odpowiednik. Ot, w samym środku tropikalnego lata zaryzykowałam swoim komfortem, koniec końców wygrywając, bo choć na skuteczność takich produktów trzeba czasem czekać nawet pół roku, ja czekać na szczęście nie musiałam wcale. Przez te wszystkie kosmetyczne roszady poczułam większą sprawczość. Nigdy chyba nie zrobiłam tak wiele naraz dla własnego zdrowia. Jeśli jest to oznaka miłości do siebie, to zaczęłam się kochać mądrze.
Wyrastające mi od maja skrzydła w lipcu przybrały już całkiem spore rozmiary. Zbudowane były z większej świadomości samej siebie, lepszych codziennych wyborów, ogromnej dawki gorącego słońca, całkowitej abstynencji od substancji, które mi nie służą, ale też fantastycznej pracy w miejscu, w którym czułam się dobrze. Okazało się, że nawet drobne spięcia czy nieprzyjemności nie są w stanie mną zachwiać tak, jak jeszcze kilka miesięcy temu. Byłam absolutnie pewna tego, co robię i kim jestem. Widziałam głębszy sens swojej pracy, poznałam też fantastyczne koleżanki, z którymi ją wykonywałam. No i po raz pierwszy w życiu wracałam po pracy do własnej rodziny, co zdumiewająco zmieniło moją perspektywę. Okazało się, że traktując swoją pracę mniej emocjonalnie, za to bardziej racjonalnie, wcale nie straciłam w oczach dzieci. Nawet wręcz przeciwnie. Stałam się bardziej asertywna, a „trudnych przypadków” nie brałam personalnie, pamiętając, że nie o moje ego tu chodzi, a o danie tym dzieciom narzędzi, które im pomogą w późniejszym życiu. Stałam się mocniejsza. A, paradoksalnie, tylko będąc mocną, mogę ochronić wszystko to, co jest we mnie kruche. I co w sobie lubię.

P.S. Na deser łączę jedną z moich ulubionych piosenek już od wczesnego dzieciństwa, czyli „There Must Be An Angel (Playing With My Heart)” Eurythmics. Może dlatego jest mi tak bliska, że powstała w roku mojego urodzenia, o czym dowiedziałam się dopiero przed chwilą.

„There Must Be An Angel (Playing With My Heart)” Eurythmics

Jeśli podoba Ci się, jak piszę, i chcesz mnie docenić,
kliknij w poniższą ikonkę i postaw mi, proszę, wirtualną kawę

Dlaczego odeszłam z Mary Kay, nie polecam Centrum Terapii ALMA oraz sprzedaję ciuchy, czyli maj i czerwiec

Postanowiłam – ze sporym, niestety spóźnieniem – kontynuować rozpoczęty podczas poprzednich wakacji cykl „nNadmorsko”. Cykl, w którym opisywałam w pamiętnikowej formie spędzane nad Bałtykiem miesiące, ozdabiając wpisy sesjami zdjęciowymi wykonanymi właśnie tutaj przez mojego cierpliwego i kochającego Partnera. (Większą część maja już opisałam w teście „Psia mać!”.)
Dotarliśmy do Gdańska pod sam koniec kwietnia, a nasz wyjazd z Zakopanego jak zawsze przypominał przeprowadzkę. Przywiozłam ze sobą nie tylko kosmetyki i tony ubrań, ale też regał książek, notatniki, część przyborów kuchennych, a nawet przypraw. Najważniejsza ze wszystkiego okazała się jednak… kotwica; zupełnie nieprzydatna w Zakopanem. Dopiero w Gdańsku zapuszczam korzenie, do niego przynależę. To tu udaje mi się złapać odpowiednią perspektywę i to właśnie nasze polskie morze na ogół wyciąga mnie ze stagnacji, w którą wpadam w górach.

fot. Bożena Szuj

Spis treści:
Dlaczego odeszłam z Mary Kay?
Dlaczego nie polecam Centrum Terapii ALMA?
Dlaczego sprzedaję ciuchy?

Dlaczego odeszłam z Mary Kay?

Pierwsza zmiana dokonała się we mnie jeszcze w drodze do Gdańska. Dokładnie w Częstochowie. Nie była to żadna wymodlona łaska pańska; na klęczkach znajdował się jedynie pan mechanik, naprawiając uszkodzony zamek w tylnej klapie naszego Vito. Niespodziewanie skontaktowała się ze mną prowadząca mnie w Mary Kay dyrektor sprzedaży, przypominając mi, że o północy kończy mi się czas na zamówienie kosmetyków w tym półroczu. (Jeśli tego nie zrobię, w myśl umowy, jaką zawarłam z firmą, tracę prawo do rabatu i tym samym tytuł konsultantki uprawnionej do sprzedaży kosmetyków w katalogowych cenach). Wiedziałam, że mam czas do końca miesiąca, ale myślałam, że „końcem miesiąca” jest ostatni dzień kwietnia, a nie przedostatni, co zaskoczyło mój ADHD-owy mózg. Zatem podróż okazała się chwilą, w której musiałam podjąć ostateczną decyzję – zostaję, czy odchodzę. Z zamiarem odejścia nosiłam się już od dłuższego czasu. Mimo wmawianych nam haseł, że:

choć te kosmetyki są drogie, to jednak nie są drogie, gdyż są wydajne i dobre,

zaczęłam się trochę uważniej temu przyglądać i oczywiście szybko okazało się, że to klasyczna marketingowa ściema. Kosmetyki Mary Kay są rzeczywiście bardzo wydajne. Są też w moim odczuciu dobre. Co prawda zdania ekspertów są w tej kwestii mniej entuzjastyczne, ale sama – jako kosmetyczny laik – na podstawie używania (wyłącznie) ich przez pięć lat mogę uczciwie powiedzieć, że byłam z tego wyboru bardzo zadowolona. Co więcej, moja skóra je naprawdę lubiła i kiedy byłam nieumalowana, często słyszałam komplementy dotyczące „pięknej cery”. Co do astronomicznych cen, sprawa ma się już nieco inaczej. Przed dołączeniem do zespołu (a dołączyłam wyłącznie ze względu na spore rabaty dla siebie samej, bo sprzedawać – jak udowodniła mi próba otworzenia sklepu – nie umiem) o pielęgnacji skóry nie wiedziałam praktycznie nic. Jako córka pół góralki, żyłam bajkami o starych góralkach, co to twarz wodą z mydłem całe życie myły (ewentualnie smarowały ją też raz na jakiś czas kremem Nivea) i miały piękną cerę; nie to, co teraz. (Niedawno podziwiałam efekty rzeczonej pielęgnacji, oglądając przejmującą serię portretów „Silna jak halny” mojego utalentowanego kuzyna – znakomitego fotografa Bartłomieja Jureckiego.) Jako nastolatka, kupując żel do twarzy oraz (szczyt rozrzutności!) tonik, czułam, że powoli uwalniam się z pęt starych, dobrych góralskich obyczajów.

Równocześnie doceniam, że tęsknota góralskiego serca mojej rodzicielki za latami, co minęły zamknęła się w repetytywnym wyrażaniu dezaprobaty dla moich młodzieńczych drogeryjnych wyborów, a nie ewoluowała w bardziej radykalną stronę – taką, jak chociażby kultywowanie prania w rzecze (co, biorąc pod uwagę, że mieszkaliśmy w stolicy, mogłoby niepotrzebnie obciążyć bagaż moich dziecięcych traum).

Jako osoba dorosła, która wyfrunęła z warszawskiego gniazda szukać wolności i przestrzeni dla własnej niezależności w myśleniu… na Podhalu (niech ktoś jeszcze raz spróbuje zarzucić mi brak poczucia humoru!), codzienną pielęgnację twarzy rozumiałam jako przemywanie jej zimną wodą rano i mycie jej żelem, przemywanie tonikiem i smarowanie kremem wieczorem. Zdarzały się też eksperymenty z kremami pod oczy, ale nie wierzyłam, że przyniosą spektakularne efekty (w końcu cienie pod oczami mam od urodzenia). Z wiedzą o rodzaju własnej skóry zatrzymałam się w okolicach wczesnego liceum, nie wiedząc, że z latami zazwyczaj ulega on zmianie. Reasumując, najpierw pielęgnacją żadną, a potem pielęgnacją złą, przesuszyłam sobie skórę. Tania Ziaja w latach dwutysięcznych była tylko tania (dziś niektóre kosmetyki tej firmy mają nawet dobre składy, ale tego niestety moja uszkodzona ich starymi formułami bariera hydrolipidowa twarzy się nie doczekała). Dodatkowo pierwsza moja i jedyna wizyta u dermatologa (odnoszącego nota bene ogromne sukcesy na polu krzewienia kultury) po lekkim odmrożeniu twarzy na nartach uświadomiła mi, że kończący trudne, długie i wymagające studia specjalista przyjmujący za niemałe pieniądze i przypisujący maści za fortunę może osiągnąć efekty porównywalne z efektami doradztwa wielu przypadkowych drogeryjnych sprzedawców. Mianowicie żadne. No i w tym właśnie momencie pojawiła się – cała na różowo – dyrektor sprzedaży Mary Kay. Całkiem nieoczekiwanie weszła do mojego życia na szpilkach kobieta uśmiechnięta, energiczna, zadbana, a przede wszystkim posiadająca dużą wiedzę na temat skóry. Gdyby dyrektor szkoły, w której wtedy pracowałam, pewnego dnia nie wyraziła zgody na indywidualne 20-minutowe spotkania dla wszystkich swoich pięciu etatowych pracownic, nigdy bym w czymś takim nie wzięła udziału, uważając to za stratę czasu. Long story short, do zakupu kosmetyków zdołała przekonać kilka pań, ale do wstąpienia w szeregi Mary Kay (co oczywiście nastąpiło dopiero po jakiś czasie testowania produktów firmy) ostatecznie namówiła tylko mnie, chociaż to ja byłam najbardziej sceptycznie do całej tej sytuacji nastawiona.

Cóż mogę napisać po pięciu latach w Mary Kay?

nauczyłam się nie tylko, jak powinna wyglądać codzienna pielęgnacja twarzy, ale też systematyczności w jej uskutecznianiu
wszystkie efekty swoich wcześniejszych pielęgnacyjnych zaniedbań udało się na szczęście po niedługim czasie regularnego używania odpowiednich produktów odwrócić – zawdzięczam to przede wszystkim prowadzącej mnie dyrektor sprzedaży, która zgodnie z początkowymi deklaracjami, naprawdę była dla mnie zawsze dostępna i monitorowała cały proces; jeśli cokolwiek mnie zaniepokoiło, zawsze mogłam to z nią skonsultować. Jak prawdziwy dermatolog, a przynajmniej kosmetolog, zalecała w gorszych momentach odstawienie jednego produktu i używanie innego. Przynosiła mi darmowe próbki kosmetyków, starczające na bardzo długo. Nie kupiłam żadnego produktu, którego bym wcześniej nie wypróbowała za darmo, ale też nigdy do zakupu tego, co dostawałam w formie testerów, nie czułam się zobligowana. Pomogło mi więc to, czym Mary Kay się szczyci: połączenie dobrych produktów z dobrze wyszkoloną załogą konsultantek, które potrafią umiejętnie dobrać kosmetyki do potrzeb swoich klientek i być z nimi nie tylko w momencie zakupu, ale też stosowania. (W praktyce jednak to dobre wyszkolenie konsultantek to łut szczęścia i należy o tym pamiętać.)
od kiedy udało mi się „odzyskać twarz” i znalazłam się niejako w punkcie wyjścia, mogłam wreszcie zacząć obserwować, jak kosmetyki Mary Kay działają. (Obserwować okiem laika, co podkreślam, bo nie wszystko, co wygląda zdrowo, rzeczywiście takie jest i brak mi odpowiednich kwalifikacji, by umieć to rozróżnić.) Żaden kosmetyk mnie nie zawiódł, choć oczywiście jedne uwielbiam, a inne są mi kompletnie obojętne.

Skąd więc decyzja o odejściu? Czy przeważyły względy finansowe? To oczywiście też. Można byłoby długo opowiadać o kosmicznie wywindowanych marżach, czy stale rosnących cenach katalogowych przy równoczesnym podwyższaniu minimalnej kwoty, od której nalicza się konsultantkom rabat (i za którą raz na pół roku trzeba coś kupić). Odpowiedzią na wszystko ma być wizja wielkiej sprzedażowej kariery, która stoi przed nami otworem (przede mną stała ewidentnie tym drugim) i odmieni nasze życie. Jednym słowem, typowy MLM. Zorientowanie się, że tak naprawdę nigdy nikomu nie chodziło o moje finansowe dobro, zajęło mi tylko pięć lat.
Pomijam całą drażniącą mnie od samego początku pretensjonalną otoczkę – czerwone żakiety, diamenty, różowe samochody, czy nazywanie konsultantek „przyjaciółkami od piękna”. Konsultantki nie są naszymi przyjaciółkami, tylko komiwojażerkami, których głównym celem jest sprzedaż swojego produktu. Wielką nieuczciwością jest twierdzenie, że wszystko co robią, robią z troski o piękno innych kobiet – owszem, na ogół bardzo wierzą w te produkty, same ich używają i polecają ze szczerego serca. Są w tym autentyczne i fajnie, natomiast koniec końców zawsze tak naprawdę chodzi o własny zarobek i dobro firmy, która jest gigantycznym koncernem. Pomijam oglądane z zażenowaniem filmiki z kongresów i zjazdów, będących w praktyce zlotami identycznie poubieranych i nienaturalnie podekscytowanych pracownic tej firmy. Zlotami przepełnionymi banalnymi mowami „motywacyjnymi” i wspólnym śpiewaniem pieśni wychwalających na przemian Pana Boga i Mary Kay, które kojarzyły się wielu osobom, nie bez przyczyny, z praktykami sekciarskimi. Przyjmowałam to zawsze jako istniejące zło koniecznie, od którego trzymałam się z daleka.

Aspektami, które oprócz finansowego spowodowały, że zaczęłam rozważać opuszczenie Mary Kay były:

brak przejrzystości w kwestii składów (na kosmetykach podawane są niepełne składy, reszta jest tzw. tajemnicą firmy, na żadne konkretne pytanie nie uzyskałam nigdy wyczerpującej odpowiedzi)
nadprodukcja plastików – np. wszystkie pojedyncze cienie, róże czy bronzery pakowane są w kilka razy większe od nich brzydkie plastikowe jednorazowe pudełka, które po otworzeniu nadają się tylko do wyrzucenia; kiedy poruszyłam ten problem z własnymi zwierzchnikami, zostałam zachęcona do samodzielnego uderzenia wyżej, więc klasyczna spychologia, co samo w sobie pokazuje, jak bardzo firmie nie zależy na zachowaniu ekologicznych standardów
testowanie na zwierzętach

Ostatni punkt wcześniej nie stanowił dla mnie problemu. Długo byłam w tej kwestii całkowitą ignorantką, czego się dziś wstydzę. Wydawało mi się, że testowanie na zwierzętach gwarantuje bezpieczeństwo. Jednak kiedy niedługo po wstąpieniu w szeregi firmy zaczęłam drążyć ten temat, dowiedziałam się, że kosmetyki Mary Kay są cruelty free. Dopytując, jak w takim razie rozumieć naszą obecność na rynku chińskim (testowanie kosmetyków na zwierzętach było tam wtedy wymogiem), dowiedziałam się, że:

Jesteśmy na rynku chińskim po to, żeby móc realnie wpływać na to barbarzyńskie prawo i żeby je docelowo zmienić.

Czy byłam tak głupia, żeby w tę skleconą na bezczela bzdurę uwierzyć? Ależ oczywiście! Nawet mi ulżyło, że jesteśmy tacy dobrzy. Zamiast się na Chiny obrażać, działamy.
Faktem jest, że rzeczywiście dużo się w tej kwestii przez ostatnie lata zmieniło i obecność na rynku chińskim nie musi już – jak jeszcze było do niedawna – oznaczać wyłącznie ślepej chciwości kosmetycznych koncernów. Od jakiegoś czasu zagraniczne marki nietestujące swoich produktów na zwierzętach, wchodząc na rynek chiński, mogą być na nim z takich praktyk zwolnione, ale pod warunkiem, że ich asortyment nie obejmuje produktów „specjalnego zastosowania”, do których zaliczają się m.in. dezodoranty i filtry przeciwsłoneczne. Mary Kay ma w swojej ofercie kremy z filtrem. Miałam gdzieś z tyłu głowy przekonanie, że skoro nie stać mnie już na kosmetyki Mary Kay, to ze znacznie mniejszym budżetem, tym bardziej nie będzie mnie stać na inne kosmetyki, które będą bezsprzecznie dobre składowo, pakowane z jakąkolwiek refleksją o losach naszej planety i jeszcze do tego nietestowane na zwierzętach. Gdybym tylko wiedziała, jak bardzo się myliłam… Wystarczyło odrobinę poczytać, pooglądać, zaznajomić się z tematem, żeby znaleźć doskonałe tanie produkty (czasem wręcz za kilkanaście złotych) pozbawione mikroplastików i innych rakotwórczych substancji, spełniające do tego wszystkie pozostałe istotne dla mnie kryteria. Paradoksalnie dopiero odejście z Mary Kay sprawiło, że stałam się świadomą kosmetyczną konsumentką.
Nie żałuję jednak tamtego okresu. Wszystko, co polecałam (również na blogu, wspaniale się przy tym bawiąc i pisarsko spełniając), polecałam szczerze. Dziś rozumiem, że te kosmetyki są zdecydowanie za drogie, a ich produkcja kłóci się z moim obecnym systemem wartości. Odkrywanie tego było (i nadal jest) fantastycznym doświadczeniem wykraczającym znacznie poza błahość tematu kosmetyków.

Dlaczego nie polecam
Centrum Terapii ALMA?

We wpisie „ADHD – mam i ja!” wspominałam o znakomitym doktorze Jarosławie Jóźwiaku i jego Centrum Terapii ALMA, w którym robiłam testy na ADHD, dostałam diagnozę i trafiłam na najlepszą psychiatrę w życiu. Wydawałoby się, że w kraju, w którym psychiatria leży, a opieka medyczna przysługująca z racji ubezpieczenia jest słaba i źle zorganizowana, prywatna klinika zajmująca się ADHD u dzieci i dorosłych, która dba o standardy, starannie dobiera personel i kładzie duży nacisk na to, by ten był empatyczny, to jakaś ostoja normalności. Niestety płatna, niestety droga, ale oferująca wszystko na jak najwyższym poziomie. Dostałam ogromne (przede wszystkim finansowe, choć nie tylko) wsparcie od najbliższych, by ruszyć w drogę ku zrozumieniu swojego zaburzenia i ujarzmieniu go zarówno farmakologicznie, jak i przy pomocy psychoedukacji, której wagę tak zawsze podkreśla dr Jóźwiak. Opanowanie swojego zaburzenia psychoedukacją stoi, bo leki będziemy przyjmować tylko jakiś czas, ale to nasza codzienna praca nad własnymi ograniczeniami może przynieść najlepsze rezultaty. Jednak żeby tę pracę zacząć, musimy najpierw zrozumieć budowę naszego mózgu i sposób naszego działania. Pełna zapału zapisałam się na cykl dwunastu spotkań w ramach psychoedukacji, co poprzedzone było kolejną nietanią wizytą, mającą na celu najwłaściwsze dobranie do moich potrzeb osoby przeprowadzającej psychoedukację. Innymi słowy, choć cykl psychoedukacji kosztuje 2400 zł (płatne z góry, w momencie zapisu), obowiązkowe jest wcześniejsze spotkanie z psychologiem, kierującym nas do konkretnego edukatora (200 zł, również płatne z góry).
Jakież więc było moje zdumienie, kiedy pierwsze zajęcia organizacyjne okazały się niekończącym się monologiem pani Zen Coach, głównie na temat… jej samej. Przepaść między standardami ALMY (których przy każdej dotychczasowej wizycie u wszystkich specjalistów doświadczałam), a tym dziwactwem, które mi za ciężkie pieniądze wciśnięto, była porażająca. Ale co ja tam wiem… Zadział efekt autorytetu. Wierzyłam doktorowi Jóźwiakowi, wierzyłam też swojej znakomitej psychiatrze. Wierzyłam do tego stopnia, że sama zgasiłam czerwoną lampkę, która mi się zapaliła, kiedy usłyszałam, że „nic, co dzieje się na tych zajęciach nie może być przeze mnie przekazywane dalej”. Pierwsze cztery spotkania budziły moje zastrzeżenia, potem czujność została całkowicie uśpiona. Przestały na mnie robić wrażenie notoryczne spóźnienia prowadzącej (czas zajęć się zgadzał, bo kończyły się później, ale mój wewnętrzny Szwab wychodzi z założenia, że skoro płacę za cokolwiek w konkretnym przedziale czasowym, to mam dostać to dostać właśnie w nim, bo rezerwuję go sobie z wyprzedzeniem). Przestały na mnie robić wrażenie głupio-mądre wynurzenia w stylu Psychomamy Julii (tak, też się kiedyś na nią nabrałam, czego ślady znaleźć można na tym blogu). Odpuściłam sobie poprawianie pani Zen Coach, że borderline wcale nie jest „najgorszą chorobą psychiczną”, jak uporczywie powtarzała, podważając zasadność mojej przyjaźni z osobą cierpiącą na to właśnie zaburzenie, choć jej zawziętość niestety w tamtym momencie namieszała w mojej relacji. Patrzyłam przez palce na nazywanie członków mojej rodziny „narcystycznymi” tylko na podstawie moich opowieści (w tych nielicznych sytuacjach, kiedy dane mi było dojść do słowa), w dodatku opowieści nie o ich zachowaniach, ale o moich na nie reakcjach. Siedziała przede mną biedna osoba – myślałam – kompletnie nieogarniająca własnego ADHD. Żywa antyreklama psychoedukacji w ALMIE.

A jeśli to ma mnie w jakiś magiczny sposób ocucić? Przecież dr Jóźwiak wie, co robi…

– myślałam

Na ziemię sprowadziła mnie dopiero prowadząca mnie psychiatra, którą zaniepokoił mój gwałtowny spadek dopaminy. Byłyśmy w trakcie poszukiwań właściwej dawki leku, gorsze samopoczucie mogło wystąpić, ale coś się pani doktor nie zgadzało. Zapytała więc, co dokładnie się dzieje podczas psychoedukacji, która ma mnie (i poniekąd też jej dobieranie mi leków) wspierać, a ja się otworzyłam. I im bardziej się otwierałam, tym szerzej pani doktor otwierała oczy, przecierając je ze zdumienia. Elementów psychoterapii, które mogą się w psychoedukacji pojawić, było zdecydowanie zbyt dużo, natomiast kiedy jeszcze raz zajrzałam do biogramu pani Zen Coach, okazało się, że nie jest ani psychologiem, ani psychoterapeutą. Do teraz uważam, że wykorzystanie zajęć, których zakresu nikt nigdzie precyzyjnie nie określił, do przeprowadzania jakiejś pseudo-terapii przez osobę do tego w żaden sposób nieuprawnioną, to skandal i sytuacja, która po rozdmuchaniu, mogłaby ALMIE bardzo zaszkodzić. Poczułam się przez klinikę oszukana i naciągnięta. Nie byłam w stanie szybko i sprawnie odzyskać pieniędzy ani za niewłaściwie prowadzone spotkania, które się odbyły, ani za te, które się jeszcze nie odbyły, by móc zapisać się do kogoś, kogo moja psychiatra poleca. Milion telefonów, maili i pism później, po zaledwie miesiącu (!) „góra” łaskawie podjęła ze mną w końcu rozmowę. Napisałam, że:

uważam, że poważna firma, której zależałoby i na własnej renomie, i na dobru pacjentów, w ramach rekompensaty za przeprowadzenie na mnie terapii bez mojej świadomej zgody przez samozwańczą terapeutkę, zwróciłaby mi poniesione koszty i zaproponowała darmowy cykl psychoedukacji z prawdziwego zdarzenia, ale nie proszę o tak honorowe rozwiązanie. Proszę o psychoedukację, w ramach już uiszczonej opłaty u kogoś, kto zrobi to tak, jak powinien.

Rozbawiło mnie zadane w odpowiedzi pytanie:

czy poczuję się usatysfakcjonowana, jeśli ALMA zaproponuje mi nowy cykl psychoedukacji u kogoś nowego?

– oczywiście bez żadnego zwrotu kosztów; honor honorem, ale kasa musi się zgadzać. Tak, poczułam się usatysfakcjonowana własnym pomysłem. Szkoda tylko, że zostałam na cały miesiąc pozbawiona nie tylko zajęć, ale też poczucia bezpieczeństwa płynącego z pewności, że nie jestem właśnie okradana (cała opłata znajdowała się na koncie ALMY, a odpowiedzi na moje liczne pisma długo nie mogłam się doprosić). Gwoździem do almowej trumny był sposób rozwiązania tej sytuacji przez panią psycholog, która na opinie na Google odpowiada z konta „Właściciel” i widnieje wraz z drem Jóźwiakiem na plakatach. „Rozumiała” moje wzburzenie, było jej nawet „przykro”, ale nigdy nie usłyszałam słowa, które w takim przypadku paść powinno. Nikt mnie za to nie przeprosił. Cóż, mi od braku przeprosin nie ubyło, natomiast ALMIE w moich oczach ubyło bardzo dużo.
Reasumując, choć ALMA ma doskonałych specjalistów (pani Zen Coach była spektakularnym, ale jednak wyjątkiem), na pewno nie polecę jej nikomu. Zachodnie techniki i podejście do pacjentów – do czasu, kiedy wszystko jest dobrze – robią wrażenie, ale niestety sposób rozwiązywania problemów, jeśli takowe się pojawią, jest ciągle na wskroś polski. Mogę śmiało polecać konkretnych specjalistów (pani psycholog, z którą mam teraz psychoedukację to kompletnie inna bajka), nie przyjmują przecież wyłącznie w ALMIE, ale sama klinika ma do odrobienia jeszcze sporo lekcji.

Dlaczego sprzedaję ciuchy?

W czerwcu pochłonęło mnie też sprzedawanie ubrań na portalach internetowych, wciągające równie mocno, co kupowanie. Wpadło mi więc trochę grosza, za który mogłam sobie kupić dobre jakościowo i cruelty free kosmetyki do pielęgnacji w cenach więcej niż przystępnych. Było to interesujące przeżycie, bo szybko okazało się, jak dużo zalega mi w szafie ubrań, których najprawdopodobniej już nigdy nie założę, a jednak łączy nas jakaś nierozerwalna nić złudzeń, że jak schudnę, jak znowu uznam, że to fajny fason, jak znowu zamarzy mi się taki styl czy wrócę do przekonania, że to dobry dla mnie kolor, to one będą jak znalazł! Spojler alert – nie będą. Ciało się zmienia, gust ewoluuje, wspomnienia związane z pewnymi ubraniami też czasem lepiej wyrzucić na śmietnik historii, zamiast trzymać je w szafie jak tekstylny wyrzut sumienia. Opisywanie i wrzucanie na sprzedaż do sieci ciuchów w stanie bardzo dobrym, ale z różnych powodów przeze mnie już nienoszonych, było niesłychanie uwalniające. Nie sprzedałam jeszcze, rzecz jasna, wszystkich, ale mentalnie już się z nimi pożegnałam. Istotny był dla mnie ekologiczny aspekt całego procederu. Sama kupuję prawie wyłącznie ubrania z drugiego, a nieraz jeszcze kolejnego obiegu. Myślę, że w ogóle świat stałby się piękniejszym miejscem, gdyby ludzie ubrania wypożyczali, a kiedy im się znudzą – oddawali. Za dużo produkuje się śmieci, a kupowaniem w sklepach wspieramy ten proceder.
Pozbywając się rzeczy, zdałam sobie sprawę z tego, że moje ciuchy dzielą się na:

tony fantastycznych, intrygujących i uwielbianych przeze mnie, w których na co dzień nie chodzę
garstkę tych, które noszę w kółko od prania do prania

W ostatnim przypadku nie mam na myśli typowych ciuchów na po domu, ale te, w których z niego wychodzę. Do ludzi. Za faktem, że są przeze mnie najczęściej noszone przemawiają nie tylko względy związane z wygodą, ale też pewien rodzaj asekuracji. Między ludźmi w przypadkowej sytuacji, albo w pracy, próbuję być neutralna, nierzucająca się w oczy. Ciuchy spektakularne zostawiam sobie na sesje fotograficzne i nocne wyjścia (koncerty, niektóre spotkania towarzyskie). Na co dzień rządzi wygoda, ale też przekonanie, że własną atrakcyjność muszę sobie dopiero stworzyć makijażem, stylizacją, dodatkami, a bez nich mogę od niej uciec. A przecież tak naprawdę atrakcyjność tkwi kompletnie gdzie indziej – najczęściej w energii, którą emanujemy, kiedy czujemy się sami ze sobą dobrze. Pracuję teraz z dziećmi. Nie zacznę nagle zakładać do pracy bluzek z dekoltami do pępka (jak to mam w zwyczaju, kiedy idę z Partnerem do Boto) czy nawet sukienek, kiedy sporo czasu spędzam z podopiecznymi na podłodze. Nie stanę się nagle niewolnicą codziennego makijażu, kiedy z nieba sączy się ukrop. Nie uzależnię swojego poczucia zadbania od tego, czy zrobiłam hybrydy, czy akurat nie. Chodzi bardziej o moją własną głowę i własne siebie postrzeganie. Zrozumienie, że ta moja niewidzialność to kolejne złudzenie. To nie podobało mi się w Mary Kay – powielane i wmawiane konsultantkom mity, że jako „wizytówka firmy” powinnyśmy być zawsze umalowane i wystrojone (najlepiej w żakiecikach i na szpilkach), tymczasem makijaż czy jakiekolwiek inne stylizowanie własnego wyglądu mają sprawiać przyjemność, frajdę. To ma być lekkie i fajne. Jeśli znajdziemy na to czas i chęć – zróbmy to, bez tłumaczenia się nikomu. Ale jeśli na to czasu i chęci nie znajdziemy – nie czujmy, że cokolwiek zaniedbałyśmy. Bądźmy w tym wolne. Bądźmy w tym wolni.
Umiem czasem znaleźć w sklepach z używaną odzieżą prawdziwe wyjściowe perełki, ale w czerwcu postanowiłam zrobić mały eksperyment. Polegał na tym, że wybrałam się do lumpeksu na łowy w dniu, w którym wszystko kosztowało w nim 6 zł i spróbowałam odnaleźć przyjemność (dopamina, której – jako ADHD-owiec – mam zbyt mało) w zakupach praktycznych. Określiłam sobie jasno, które warunki są nienegocjowalne (związane z najszerzej pojętą wygodą i praktycznością noszenia w pracy) i przestałam się rozpraszać ubraniami, które znowu nosiłabym rzadko. No dobrze, pewnym wyjątkiem była sukienka z ilustrującej wpis sesji zdjęciowej, ale pozostałe osiemnaście z dwudziestu czterech złotych wydałam na trzy ciekawe i niebanalne bluzeczki, które rzeczywiście często od tamtej pory zakładam na co dzień.
Oczywiście można większość tego wpisu uznać za bajdurzenie o niczym. Z jednej strony jakieś tam kosmetyki, z drugiej ciuchy, a pomiędzy jeszcze złudzenia, że prywatna służba zdrowia z pretensjami mogłaby działać w tym kraju na tyle dobrze, na ile się ceni. Jednak oczami nNi widzę to, jak na ogół, inaczej. Przez maj i czerwiec zdołałam wyjść całkiem daleko poza strefę własnego komfortu.

Najpierw opuściłam wygodną różową bańkę Mary Kay, w której – nazwijmy sprawy po imieniu – nie musiałam myśleć samodzielnie. Kosmetyki, owszem, stały się dla mnie, mimo zniżki, zbyt drogie, ale w tej wysokiej cenie miałam też coś innego – wsparcie dyrektor sprzedaży, która mnie „zwerbowała”. Rzeczywiście pomagała mi w doborze produktów, ale przecież wyłącznie z Mary Kay. Nie musiałam studiować meandrów chemicznych zagadnień, nie musiałam metodą prób i błędów dobierać właściwych do swoich potrzeb artykułów, mając do wyboru całą gamę firm i serii. Dostałam coś, co zadziałało i byłam przekonywana, że jest to najlepsze i najtańsze, zważywszy na oferowaną jakość. Nikt nie mógł mi poradzić inaczej, bo byłoby to sprzeczne z interesem firmy, a tym samym jego własnym. Wygodne, ale w jakimś sensie przerażające. Żeby znaleźć się w punkcie, w którym w tej chwili jestem, musiałam wyjść ze wspomnianej bańki, poszukać na własną rękę, podowiadywać się z różnych źródeł oraz zaryzykować. Można powiedzieć, że to tylko kosmetyki. (Choć w przypadku przyglądania się składom i temu, czy producent spełnia standardy cruelty free, myślę że temat przestaje być aż tak błahy, bo mówi o pewnej konsumenckiej świadomości, którą każdego dnia realnie zmieniamy świat.) Jednak dla mnie był to krok w kierunku odzyskiwania sprawczości. Jeden z wielu, jakie mnie jeszcze czekają.
Potem, dzięki fatalnej komunikacji w ALMIE na linii dyrekcja – pacjent, zrozumiałam wreszcie, że idealizowanie nie ma sensu. Że trzeba widzieć plusy tam, gdzie one faktycznie są, ale też piętnować niedociągnięcia, które – choć irytujące – wcale plusów całkowicie przekreślać nie muszą.
A na końcu, żegnając się z nienoszonymi już ubraniami, a więc też jakimiś związanymi z nimi historiami, zaczęłam się zastanawiać, czy ja w ogóle mam własny styl i jeśli tak, to jaki on jest. A może go nie mam, no i czy w takim wypadku coś tracę. Czy w ogóle muszę go mieć, no i czy na pewno tylko jeden. Ale najważniejsza refleksja, jaka do mnie przyszła, była następująca:

Czy odkładanie niektórych ubrań (a tak naprawdę całych związanych z nimi stylizacji) na specjalne okazje nie zdradza przypadkiem moich ogólnych skłonności do odkładania życia pełnią życia na „specjalne okazje”?

Na razie przestałam czekać na bliżej niesprecyzowane okoliczności i zrealizowałam w końcu swoje marzenie o założeniu własnej domeny dla tego bloga. Jest to zatem mój pierwszy wpis, od kiedy oficjalnym adresem bloga stał się:

oczaminni.com

Mam nadzieję, że brak niechcianych reklam ucieszy Czytelników równie mocno, jak mnie!

P.S. A na deser łączę piosenkę z recenzowanej tu przeze mnie niedawno płyty Beyoncé „Cowboy Carter”, która w całości stanowiła soundtrack mojego maja i czerwca, umilając mi długie spacery z naszą małą psióreczką – niewinnej aparycji morderczo niebezpieczną Żuli.

„Desert Eagle” Beyoncé

Jeśli podoba Ci się, jak piszę, i chcesz mnie docenić,
kliknij w poniższą ikonkę i postaw mi, proszę, wirtualną kawę

Je ne chante pas szant

Praca, którą podjęłam i z której mnie wyrzucono rok temu w Gdańsku oprócz okradania mnie z przyszłej emerytury, a nas wszystkich z moich podatków (sytuacja została – groźbą – uregulowana), miała tylko jeden minus. Dwa razy w tygodniu w naszej restauracji odbywały się wieczorki szantowe. Szanty na żywo są jeszcze gorsze od tych sączących się z jakiegokolwiek odbiornika, a niestety nikt jeszcze nie wymyślił klauzuli sumienia, która pozwalałaby pracownikom chronić własne uszy i poczucie estetyki, odmawiając pracy w zagrażających im warunkach. Kiedy więc biegałam między stolikami z notesem, talerzami czy ścierą, dwa dni w tygodniu miałam okazję przypomnieć sobie, a potem regularnie utrwalać, czemu aż tak nie lubię szant, bo – jak zwykle – problem tkwi głębiej niż w samym guście czy muzyczno-lirycznych preferencjach.

🛟 Nadmorska cepeliada

Wydawało mi się, że jedynym człowiekiem z „morskiej branży” śpiewającym szanty był specyficzny Quint ze „Szczęk”. I faktycznie, potwierdził to mój Partner, dorastający wśród dzieci marynarzy syn kapitana rybołówstwa:

Z cyklu poranne kochanków rozmowy…
– A Twój tata śpiewał szanty? – zadaję Kochankowi trudne pytanie i oddycham z ulgą, słysząc odpowiedź.
– Nie, no co Ty! Marynarze nie znoszą szant! Szanty śpiewają ludzie z kompleksami, którym się wydaje, że są wilkami morskimi. Lądowe, k…a, ciecie!
– 🤣🤣🤣😘

– „Kochanków rozmowy… cz. 9”

I takie też zawsze miałam wrażenie, że coś tu zalatuje cepeliadą. Podobnie jak pijane cepry z podróbami góralskich kapeluszy na głowach, akcentujące każde słowo na pierwszą sylabę i myślące, że mówią gwarą, „panicku”. Albo aktorzy ze „Szpilek na Giewoncie” – wyubierani w odświętne góralskie stroje, mimo że w scenach, w których je na sobie mają, brak ku temu odpowiedniej okazji – również myślący, że mówią gwarą. (Spojler alert – nie mówią.) Czuję, że szanty są właśnie po to, by ludzie, którzy o rybołówstwie i pracy na morzu mają wiedzę znikomą, mogli się poczuć jak te morskie wilki, którym na wszelki wypadek wymyślono odbiegającą od prawdy rzeczywistość, mocno ją przy okazji romantyzując. Czy ja mam jakąkolwiek wiedzę o rybołówstwie? Nie mam żadnej. Od jakiegoś czasu poznaję jednak coraz więcej mocno dorosłych dziś dzieci marynarzy. Z ich całkiem różnych od siebie opowieści wyłania się jeden mroczny obraz. Obraz ojca przez większość czasu nieobecnego, a kiedy już obecnego, nadrabiającego swoją nieobecność dyscypliną. Dyscypliną pojętą w chory sposób, więc raczej tyranią i przemocą. Obraz ojca, który kojarzy się wyłącznie ze strachem. Ojca, za którym się nie tęskni, choć się go potrzebuje. Ojca, którego powrót jest koszmarem. Ojca na ogół coraz mocniej trawionego alkoholizmem. Czasem też uciekającego do, albo od drugiej równoległej utrzymywanej w ukryciu rodziny. Ojca, z żalu i złości do którego ulepiony jest jedyny znany wszechświat i rodzic – matka. Kiedy nóżka sama zacznie chodzić w takt:

cztery piwka na stół, w popielniczkę pet
jakąś damę roześmianą król przytuli wnet,

– „Cztery piwka”

warto sobie uświadomić, że ten król imprezy był na ogół sadystycznym zapijaczonym przegrywem, a dzieci, którym zniszczył dzieciństwo, zdążyły od tego czasu wychować kolejne poranione pokolenie. To niedługo doczeka się zresztą swoich dzieci. Jeśli ktoś zapyta, czemu istnieje dziś tak wielka przepaść między ludźmi jutra (sterapeutyzowanymi, otwartymi na nowe, empatycznymi), a ludźmi wczoraj (bezkrytycznie zapatrzonymi w poprzednie epoki i celebrującymi stare, okrutne i bezskuteczne rozwiązania), odpowiedź jest prosta. Nie wszystkich rodziców, na których spadła konieczność zerwania dawnych szkodliwych schematów kultywowanych przez poprzednie pokolenia, było na to emocjonalnie stać. Przez lata idealizowania patologii, niezajmowania się nią, nieleczenia jej, przyzwyczailiśmy się do niej, lekceważąc jej zgubny wpływ na całe społeczeństwo. Ale to już, rzecz jasna, nie tyczy się wyłącznie marynarzy.

🛟 Mężczyzna z historią

Jestem dzieckiem smutnych i przemocowych lat dziewięćdziesiątych. Czasów, z których większość mojego pokolenia się dzisiaj leczy. Czasów przepełnionych pogardą do kobiet, dzieci i zwierząt. Czasów, w których miłość rodziców była na ogół bezobjawowa, a „szacunkiem” nazywało się stare, ustalone kiedyś sztywne zasady, zawierające w sobie również nakaz, kto ma go komu okazywać. W końcu czasów dominacji kościoła katolickiego, który jakże skromnie przyznał samemu sobie monopol na jedyną słuszną rację, właściwy system wartości i – najważniejsze! – możliwość decydowania, co jest grzechem. Trzymał tym za twarz co najmniej połowę społeczeństwa – kobiety funkcjonujące w nieustającym poczuciu winy i wstydu. Drugą z kolei wspierał, utrwalając podwójne standardy. Znakomicie wzmacniał istniejący od lat patriarchat (stojący zresztą w swoim założeniu w sporej rozbieżności z naukami Chrystusa).
W takim klimacie dorastałam, marząc wraz z innymi cnotliwymi nastoletnimi niewiastami z dobrych domów z fortepianem o tajemniczym mężczyźnie z historią. Mityczny marynarz z szant doskonale się w ten obraz wpisywał. Małomówny, brzydki (choć mający w sobie bliżej nieokreślone to coś), intrygujący mężczyzna z historią. W marzeniach wydawał się idealny, jednak małomówność to doskonały kamuflaż. Można w nim pomieścić jak w worku wszystkie swoje deficyty. Kiedy zaczęłam te fantazje wprowadzać w życie, dziwnym trafem „historie” poznawanych bliżej małomównych mężczyzn z historią nie były ani historiami doskonale napisanych doktoratów, ani historiami sukcesów w działalności społecznej, ani nawet historiami wydostania się z trudnego domu lub/i własnego nałogu, a potem wspięcia się na sam szczyt dobrego, trzeźwego, pozytywnego życia. Były natomiast niemal za każdym razem historiami o męskiej słabości, niedojrzałości, nieodpowiedzialności i uciekaniu w przeróżne uzależnienia od życia, które przerasta. (Nota bene – podziękujmy za to patriarchatowi gromkimi brawami – życia w strukturze wymagającej od mężczyzn radzenia sobie ze wszystkim najlepiej; bez żadnego wsparcia i prawa do łez.) Wiele dziewcząt lat dziewięćdziesiątych myliło te nieprzepracowane problemy dorosłych mężczyzn z bezradnością niemowlaka, którym trzeba się zaopiekować. Zupełnie, jak by ukształtowany już człowiek (nawet, jeśli ukształtowany źle) odpalał w nich automatycznie – na równi z małym zapłakanym bobasem – instynkt macierzyński. (Prawdziwy lub ten narzucony kulturowo dziewczynkom przez odpowiednią selekcję przeznaczonych dla nich zabawek.) Oczywiście te lepiej wychowane – czyt. świadome i pewne siebie oraz swojej wartości – niewiasty miały znikome szanse zaplątać się w sieć wystającą z małych żenujących kuterków pokrytych mchem i paprocią. Zdrowe przyciąga zdrowe. Ja piszę dziś o swojej własnej bańce, patrząc przez swoje własne filtry.

Za każdym razem, nawet po raz setny, słuchając podczas pracy frazy:

i cała w żaglach, jak w białej sukience
jak piękny ptak, który zapiera w piersi dech
chwyciłem mocno ster w obie ręce
i żeglowałem zasłuchany w fali śpiew,

– „Biała sukienka”

ściskał mnie dojmujący smutek. Stawała mi przed oczami młoda pogubiona dziewczyna, którą kiedyś znałam. Gdyby się w jakimś momencie nie zjawił, może udałoby się uniknąć jakże tragicznego dla niej… chwycenia jego steru.

🛟 Smutna opowieść
o Belli i Lądowym Cieciu

Miała szesnaście lat i składała się z niemal samych sprzeczności. Wolny, artystyczny duch, potrzeba eksplorowania nowego, nieznanego, odrobinę niebezpiecznego, potrzeba nieustannego wracania na samą krawędź – to była jej natura. Równocześnie religijna indoktrynacja i pranie mózgu, którym została we wczesnym dzieciństwie poddana, jak również znienawidzone, ale też wtedy bardzo jej potrzebne konwenanse w połączeniu z ogromną nieśmiałością i niepewnością siebie, odgradzały ją od siebie samej. Żyła w rozdarciu, dryfując po cudzych opiniach na swój temat i nie mając żadnego punktu zaczepienia w postaci swojej własnej niezależnej, stabilnej. Opinii, że jest wystarczająca. Kiedy zaczęła dojrzewać, zrozumiała Freuda – powodowały nią dwie siły: ogromny seksualny popęd i obsesyjne pragnienie śmierci.
Nazwałam ją Bellą, bo myślę, że gdyby trafiła na lepsze dla siebie czasy i bardziej sprzyjające warunki rozwoju, byłaby bliźniaczą kopią Belli Baxter z „Biednych istot”. Cudownej młodej kobiety, której od samego początku pozwalano być sobą, nie narzucając żadnych systemów wartości. Bella to życie, radość, spontaniczność, poszukiwanie, eksploracja, dobro i czystość. Czystość w najprawdziwszym rozumieniu tego słowa, niezbrukana żadnym kaznodziejskim bełkotem. Moja Bella mnóstwo intuicyjnie czuła, ale nie miała żadnej siły przebicia. Była wypatroszona z własnego człowieczeństwa i wypchana jakimiś ugrzecznionymi formułkami. Próbowała się buntować, ale miała zbyt silnych oprawców. Uciec od przytłaczającej rzeczywistości mogła w śmierć lub seks. Wybrała przyjemniejszą opcję, ale nawet to musiało okazać się skomplikowane. Jej sformatowany „system wartości” pomieszał jej wszystko w głowie i zamiast, jak filmowa Bella, z przyjemnością eksplorować młodość i swoje ciało, uwierzyła, że potrzebuje do tego „świętej i prawdziwej miłości”. Oczywiście najchętniej z małomównym marynarzem z historią…
Marynarz dopłynął do niej niespiesznie, bo o ponad trzy dekady za późno, sącząc whisky i wyglądając względnie mądrze. Nikt nie rozumiał, co taka dziewczyna w szesnastej wiośnie swojego życia widzi w czterdziestodziewięcioletnim mitomanie z wykształceniem średnim. Powierzchownością przypominał skrzyżowanie Shreka z Wujkiem Festerem z „Rodziny Addamsów” i choć wiem, że naigrywanie się z czyjegoś wyglądu jest słabe, to suchy opis jego parszywej osobowości (ani trochę niepodobnej niestety ani do tej shrekowej, ani festerowej) byłby chyba jeszcze okrutniejszy. Nie lubiłam go. Nikt go nie lubił. Nikt z wyjątkiem tych, od których była zależna, co – nawiasem mówiąc – zuchwale wykorzystał. Uważała go za bardzo inteligentnego i oczytanego. Ale co ona wtedy wiedziała! To była taka inteligencja i takie oczytanie, którymi można zaimponować przyszłej maturzystce, ale na pewno nie studentce profesorów wybitnych, pod których skrzydła kilka lat później trafiła. Zastanawiałam się, czego ten stary ramol chce od dziecka, bo emocjonalnie była dzieckiem. I zanim jakiś boomer odpowie, że:

chłe, chłe, wiadomo czego!

to wyjaśnię, że jej poranienie nie czyniło z niej kochanki łatwej do uwiedzenia. Była, owszem, kochanką niezwykle namiętną, zatracającą się w bliskości całkowicie, nieuznającą w tym obszarze żadnego tabu, ale też równocześnie obarczoną całym tym katolickim bagażem, co – powiedzmy sobie szczerze – koło atrakcyjności nawet nie stało. Plus nie miała wcześniej żadnych seksualnych doświadczeń. Zdrowy i zrównoważony mężczyzna, który chce chłe, chłe, wiadomo czego! wybiera do tego kobietę równie zrównoważoną, doświadczoną i świadomą. (Ewentualnie za to płaci.) Nie zniewieściałego podlotka, marzącego o sukni ślubnej, bo „bez ślubu to grzech”. Co z wytłumaczeniem najprostszym, mianowicie:

Może się w sobie po prostu zakochali?

Nigdy tego nie kupowałam. Ona wierzyła już w tak dużo, że z pewnością uwierzyła również w to, że go kocha, a on to odwzajemnia. Ale on? Z kilometra czuć było jakiś poważniejszy problem. Gdyby był całkowicie zdrowy i nawet odrobinę się nią zauroczył, szybko przyjąłby do wiadomości głos rozsądku podpowiadający mu, że sorry Batory, ale to równie absurdalne jak romantyczne zakochanie się w dziecku czy zwierzęciu. W jego wieku od partnera potrzebuje się kompletnie innych rzeczy niż świeże newsy, co było na sprawdzianie z chemii. Nawet, gdyby ten licealista był nie wiem jak dojrzały, a Bella – choć była dosyć dojrzała jak na swój wiek – w niczym nie przypominała zrównoważonej dorosłej kobiety, z którą można penetrować początki zimy swojego życia.
I żeby nie było wątpliwości – daleka jestem od stawiania banalnych tez, że różnica wieku w związku nie może przekraczać tylu a tylu lat. Niech będzie nawet i czterdziestoletnia, ale niech młodszy partner ma szansę być partnerem. Niech startuje z równej pozycji, a więc ma wcześniej jakieś swoje życie po wyfrunięciu z rodzinnego gniazda. Jakieś poprzednie związki, jakąś pracę, jakąś historię. Inne zależności są co najmniej niepokojące i świadczą o pewnych problemach osoby starszej. Nie trzeba było długo czekać, żeby się okazało, że intuicja mnie nie myliła. Lądowy Cieć przygruchał sobie zahukanego dzieciaka, żeby… poić go (prawdziwymi lub jednak – wnioskując po jego aparycji – urojonymi) opowieściami o swoim… życiu erotycznym sprzed ich związku (kto normalny tak robi?). Opowiadał już i tak poranionej chodzącej naiwności z detalami o swoich mających miejsce dekady wcześniej rzekomych ekscesach z przypadkowymi kobietami, a biedna Bella zatruwała samą siebie gotującymi się w niej złością, nienawiścią, żalem i zazdrością. Dziś pasuje mi do tego tylko jedno, poznane po latach, brzydkie, ale jakże trafne powiedzenie:

Gadaj z dupą, to cię osra.

Ale w tamtych czasach nie tylko patriarchat miał się świetnie. Pokutowało też absurdalne przeświadczenie, że starym ludziom należy się szacunek… bo są starzy. Możesz więc być głupi jak but, niczego sobą nie reprezentować, ale… dożyć. I pyk! Szacuneczek – raz. Podchodziłyśmy więc do niego – mimo mojej niechęci – z jakąś dozą kompletnie niezasłużonego szacunku.
Zastanawiałam się, czemu tak ją traktuje. Czemu bawi się jej kruchym ego, które każe jej od razu rywalizować ze wszystkim, co mogło być dla niego lepsze, bardziej ekscytujące, byle tylko mu się nie znudzić. Byle nie zostać odrzuconą. Okazało się, że powód był banalny – jego kompleks. Kobieta znająca życie, mająca doświadczenie z mężczyznami łatwo rozpozna ściemę. Nie będzie znosić opowiastek o licznych barowych podbojach swojego absztyfikanta sprzed lat, bo w odwecie zawsze mogłaby wyjąć z rękawa swoje własne historie, których ten prawdopodobnie jednak nie chciałby słuchać. (Nawet gdyby nie miała ich w życiorysie, mogłaby wymyślić je na poczekaniu – dojrzałość to nie tylko doświadczenia, ale też umiejętność radzenia sobie.) Nie przyjmie na wiarę, jak doskonały trafił jej się ogier, bo sama z łatwością oceni, czy to aby nie łysy koń. Dziewicy w pruderyjnym kagańcu można wmówić i narzucić niemal wszystko. Czego jednak mimo zachwytu i wpatrzenia jak w obrazek nasz stary mędrzec na miarę późnego liceum od swojej młódki dostać nie mógł? Porównania na swoją korzyść! W tym punkcie inteligencja go prześcignęła. A ileż można trwać we frustracji? On wytrwał rok, po czym rzucił Bellę w sposób najdojrzalszy z możliwych – zawinął się i uciekł jak szczur z tonącego (nomen omen) okrętu. Wyłączył telefon i udawał, że go nie ma. Jedyni z nim łącznicy, jakimi byli jego – podobnej do niego klasy – znajomi, oczywiście nabrali wody w usta. Każdy chciał pomóc, ale nie na tyle, żeby zrobić to skutecznie. Jeden nawet tak bardzo chciał być w tej próbie pomocy wiarygodny, że aż przyjechał do rodzinnego domu Belli ją pocieszać.

Gość w dom, Bóg w dom,

jak głosi pewne powiedzenie, więc rodzina Belli – wbrew jej woli, a więc przemocą – wyrzuciła ją na niewygodną kanapę, oddając gościowi jej pokój. Nie przeszkodziło mu to jednak w molestowaniu jej, w co najpierw jej nie uwierzono, a potem całą sytuację skwitowano stwierdzeniem, że „pewnie prowokowała”. Bardzo dziękuję i za takiego Boga, i za takie pocieszanie. Potem Lądowy rozpuścił wici, że Bella jest… rozwiązła. Co prawda był jedynym tej ogromnej rozwiązłości konsumentem, ale nie o prawdę przecież chodziło. Tandetna, ale skuteczna zagrywka. Bella miała czuć się upokorzona i zmieszana z błotem. Zapomniała, że jako kobieta ma przecież dużo mniejsze prawa niż mężczyzna. On, mając kilkaset (prawdziwych lub urojonych) kochanek, zawsze będzie zdobywcą, ona po pierwszym w życiu związku będzie „puszczalska”. Czego nie rozumiecie? Skoro więc źródełko rozkoszy cielesnych wyschło, przyszedł czas na drugą namiętność. Jednak po dwóch próbach samobójczych, skołowana odpuściła. Nie zniosłaby kolejnego odratowania i kolejnej pani psychiatry, która nie pomogła, ale za to zaszkodziła.
Bardzo żałuję, że tak mało wtedy Bellę znałam. Tak mało o niej wiedziałam. Gdybym była jej matką, powiedziałabym Lądowemu, że ma trzymać wszystkie swoje żenujące członki wraz z resztą jestestwa, a z nimi również podobnych sobie kolegów, jak najdalej od całej naszej rodziny. I powiedziałabym mu to tylko raz – bez uprzejmości, zabiegania o to, by być dobrze postrzeganą czy cienia jakiejkolwiek sympatii (jak zresztą mogłabym polubić kogoś, kto krzywdzi osobę, którą kocham?). Reszta byłaby zaciekłą walką, w której nie miałby najmniejszych szans. Sama walczę słowem i piórem (chętnie też w sądzie), ale w razie czego od tłumaczenia ręcznego mam Partnera – tworzymy zgrany tandem, biada każdemu, kto wejdzie nam w drogę. Gdybym była jej ojcem, nigdy nie uciekłabym w chorobę, zostawiając ją z tym wszystkim zupełnie samą. Gdybym była jej przyjaciółką, wspierałabym ją. Wysłuchiwała, nie dawała rad, nie mądrzyła się, czy i w jaki sposób ma o nim zapomnieć. Dałabym jej przestrzeń, czas i swoją obecność. A przede wszystkim nigdy nie powtórzyłabym tego, co mi mówi w zaufaniu nikomu innemu. Ale… nie byłam. Przyglądałam się temu wszystkiemu z daleka. Nie wiedziałam nic o życiu czy lojalności (choć podskórnie dobrze wyczułam, że jej właśnie najbardziej Belli zabrakło).
Dziś przytulam Bellę mocno w swoich myślach. Nic, co się stało, nie było jej winą, choć długo tak myślała.

P.S. Choć szant rzeczywiście, jak deklaruję w tytule, nie śpiewam, pozostaję już od wielu lat pod ogromnym wrażeniem poruszającej pieśni „Amesterdam” Jacques’a Brela. Na deser łączę swoją autorską jej wersję.

Jeśli podoba Ci się, jak piszę, i chcesz mnie docenić,
kliknij w poniższą ikonkę i postaw mi, proszę, wirtualną kawę

Psia mać!

Pies wiele zmienił w naszym życiu. I nie chodzi tu o nowe obowiązki czy pewne uciążliwości z opieką nad nim związane (Żuli ma swoje traumy, do wyjścia z których potrzebuje od nas dużych pokładów cierpliwości, samozaparcia, a do tego systematyczności). Chodzi o weryfikację ludzi, którzy nas otaczają. Nie jesteśmy przesadnie towarzyscy, nie zabiegamy o bycie w centrum niczyjej uwagi, ani częste spotkania z bliźnimi (oprócz dosłownie dwóch wyjątków). Niemniej jednak okazuje się, że nawet my umiemy dostrzec różnicę między czasami, kiedy mogliśmy sobie bezkarnie wyjść gdzieś razem na całą noc, a sytuacją obecną (nota bene przejściową), kiedy stosunkowo niedawno nauczyliśmy naszą sunię zostawania przez większość dnia tylko z jednym z nas, a dopiero dwa razy zostawiliśmy ją na kilka godzin zupełnie samą. Wydłużaliśmy i ciągle wydłużamy czas jej połowicznego i całkowitego osamotnienia w domu stopniowo i powoli, wedle zaleceń behawiorystów (wierzymy im, że pierwsze efekty naszej ciężkiej i codziennej pracy zobaczymy być może już za rok). Nagle okazało się, że te z naszej perspektywy małe i niespecjalnie bolesne ograniczenia… uwierają innych. Bo „tak nie może być zawsze”, „pies nie może nami manipulować”/„nas terroryzować” i wszelkie inne mądrości ludowe zakładające, że pies całą swoją energię poświęca na obmyślanie chytrego planu, jak uprzykrzyć ludziom codzienność, a jak już go wprowadzi w życie, cieszy się, bo złośliwość to jego drugie imię. Na Artemidę! Psy to nie koty przecież!

Sprawdzam!

Od kiedy mamy psa, niektóre domy się na nas zamknęły, ale inne okazały się dla bardziej wymagających nas otwarte jeszcze szerzej niż wcześniej. Zostaliśmy oblani z jednej strony kilkoma kubłami zimnej wody, ale z drugiej, falą ciepła, zrozumienia i gotowości pomocy. I to była jedna z ważniejszych lekcji. Choć nasze pomaganie i wspieranie bliskich w potrzebie, jak również nasza dla nich gościnność i życzliwość nigdy nie były z naszej strony działaniem wyrachowanym i obliczonym na jakiekolwiek korzyści w zamian, jednak dopiero w tej trudniejszej chwili doszło do mnie z całą mocą jedno: że w każdej dobrej i zdrowej relacji musi istnieć zasada wzajemności. I nie chodzi tu ani o transakcyjny charakter naszych stosunków (ja ci to, ale pod warunkiem, że potem ty mi tamto), ani o aptekarską dokładność w dawkowaniu serdecznych gestów i liczeniu, czy aby na pewno tyle samo dostaliśmy ich w zamian. Raz „więcej” daje jedna strona, innym razem druga. „Więcej” zresztą w cudzysłowie, bo jak mierzyć wsparcie, wysłuchiwanie czy możliwość wspólnego milczenia? To mniej, więcej czy na równi z pomocą materialną na przykład? Odpowiedź jest bardzo indywidualna, ale w każdym przypadku na ogół jakoś w środku ją znamy. Doszukiwanie się w tym konkretnej liczby procentów i w oparciu o te obliczenia „dawanie dokładnie tyle samo, co druga strona” – jak czasem radzą samozwańczy internetowi terapeuci – to oczywiście efektownie brzmiąca bzdura. Przez „wzajemność” rozumiem obopólną korzyść z bycia w relacji; wnoszenie do swoich żyć unikalnej jakości, która każdą ze stron wzbogaca. Może to nie zabrzmi dobrze, ale dopiero „w potrzebie” zrozumiałam, że mamy prawo traktować własną dla bliskich empatię oraz troskę jak lokatę kapitału, na który w trudnym momencie będziemy mogli liczyć. Interesownie byłoby mieć je tylko z takich pobudek, jednak jeśli na jedną stronę można liczyć, a druga jest wyłącznie tą, która liczy, nie może być mowy o partnerstwie, które jest podstawą każdej zdrowej relacji.
Te przemyślenia bardzo dużo mi dały. Przez swoje ADHD, ale też patriarchalne wychowanie oraz różne traumy, mam problem z proszeniem o pomoc. Łatwiej mi się odnaleźć w roli przyjaciółki wysłuchującej, niż takiej, która sama też czasem chce być wysłuchana. (Do bycia wysłuchaną tworzę sobie dość pewnie sztuczne przestrzenie funkcjonujące w mojej głowie jako głębokie relacje, którymi jednak – przez wspomniany brak wzajemności – w rzeczywistości nie są. Próbuję się z tym uporać.) Do tego staram się ograniczać bycie kłopotliwą do minimum. Bo:

nie wypada,
nie jestem pępkiem świata,
ktoś się może z tym źle poczuć i na pewno mi o tym nie powie.

W mojej głowie odzywają się fałszywe tezy, którymi zostałam kiedyś nakarmiona.

Ad 1. Czy kategoria wypada/nie wypada ma w ogóle rację bytu w głębokich relacjach?

Ad 2 Nie jestem pępkiem świata rozumianego jako świat zewnętrzny – jestem jednak (a z pewnością być powinnam!) pępkiem swojego prywatnego wszechświata, o który warto dbać, m.in. po to, by nie musiał robić tego za mnie właśnie świat zewnętrzny.

Ad 3 W rozmowie z kimś naprawdę bliskim milczenie na temat tego, co mnie boi i uwiera sporo mówi o jakości takiej relacji, ale przede wszystkim o nas samych. Nieotwieranie się przed przyjacielem tłumaczone obawą o jego samopoczucie oraz lękiem, że nie będzie umiał być wobec nas uczciwy (np. mówiąc, że czymś go nieintencjonalnie uraziliśmy lub że w danym momencie zrzucamy na jego barki zbyt dużo) nie jest wcale troską o niego, obnaża natomiast nasze gigantyczne problemy z zaufaniem. Zaufaniem zarówno przyjacielowi, że kiedy już zrzucimy przed nim gardę, nie będziemy z tego powodu cierpieć, jak i samym sobie, że w razie jakiejkolwiek porażki, doskonale poradzimy sobie z nawet bolesną sytuacją sami. To podwójnie nie fair.

Cały ten rozdział pozornie niezwiązany z Żuli jest o tym, że dopiero przy okazji stania się dla innych zdecydowanie bardziej kłopotliwymi w związku z powiększeniem się o nią naszej rodziny (co nie było wcześniej w naszym stylu), miałam okazję powiedzieć bliskim wokół:

– Sprawdzam!

Dobro tego małego, bardzo ciężko doświadczonego przez życie psa, wypchnęło mnie daleko poza orbitę własnego komfortu. Zmierzyłam się z koniecznością niesamowicie trudnego dla mnie poproszenia najbliższych o pomoc i jeszcze trudniejszego usłyszenia od nich odmowy. Jednak dzięki temu doświadczeniu wiem już, że sama nie jestem do niczego zobligowana. Że dałam już dużo, nawet z nawiązką i mam dziś prawo nie pomagać każdemu zawsze, tym bardziej, kiedy czuję, że odbywa się to kosztem mnie samej. Równocześnie ci, których nie miałabym nawet odwagi i sumienia o nic prosić (bo znam ich sytuację), sami oferowali pomoc. Zaczęłam dostrzegać różnicę między relacjami obarczonymi ciężarem, niezręcznością i przemilczanym latami problemem wymieszanymi z poczuciem obowiązku, a tymi, w których trudne położenie jednej strony jest równoznaczne z wyciągnięciem do niej ręki przez drugą bez zbędnych słów, krygowania się, przepraszania czy proszenia. Okazało się, że mamy wokół kilkoro wspaniałych, dobrych i wspierających przyjaciół. Pięknie jest móc się o tym przekonać.

Cała wioska

Pamiętam, jak lata temu zaczynało się mówić o tym, że młode matki są często przytłoczone nadmiarem dobrych rad zewsząd – że tu trzy grosze wtrąci teściowa, tam mamusia, jeszcze na spacerze jakieś kompletnie obce zaglądające do wózka osoby. I myślałam sobie, że wystarczy po prostu tego nie słuchać. Styli wychowawczych jest mnóstwo, podobnie jak styli żywienia czy ubierania malucha. Oczywiście nie jest prawdą, że dziecko należy do rodzica i że ten może z nim wyprawiać, co mu tylko przyjdzie do głowy. Do wychowania dziecka potrzeba całej wioski, w związku z czym, jeśli ktoś przy nas na swoje własne dziecko krzyczy, bije je, wyzywa czy upokarza, mamy moralny obowiązek interweniować. Jednak przemoc to nie wychowywanie. A bezprzemocowych styli wychowawczych jest całkiem sporo. Myślałam więc sobie, czytając o tych przytłoczonych matkach, że są biedne, biorąc w ogóle pod uwagę czyjekolwiek zdanie. Przecież to one są matkami i póki nie krzywdzą swoich dzieci, nikomu nic do tego, czy dziecko ma czapeczkę, czy nie albo w jaki sposób jest karmione. Cóż jednak na ten temat wiedziałam, naiwna ja?! Wszystko diametralnie się zmieniło, kiedy zaadoptowaliśmy pieska. Świat wokół zdał się zapełniony po brzegi fachowcami w dziedzinie wychowywania nie tylko dzieci. Gdzie nie zrobiliśmy z Partnerem kroku, tam czyhała na nas jakaś fantastyczna wychowawcza rada, na ogół mocno rozmijająca się ze zdaniem behawiorystów i naszymi przekonaniami. To zresztą szybko zostało nam wytłumaczone: behawioryści za swoją pracę biorą pieniądze, więc powiedzą wszystko, co nam się spodoba by je z nas zedrzeć, a brutalna prawda nie jest wcale od tego, żeby się podobać. Brutalną prawdę wali się między oczy w imię bezwzględnej szczerości. Specjaliści szczerzy nie będą nigdy. Specjaliści mają swoich konsumentów zadowalać. Logiczne. Prawdziwymi specjalistami, takimi bezinteresownymi, są Polacy. Z urodzenia. Z (tej) ziemi.
Do głupich komentarzy osób na ulicy potrafiłam się jeszcze w miarę zdystansować. Nie wszystkie zresztą były nieuprzejme, choć nie ukrywam, że jak usłyszałam, że

mam świetnego psa, bo szczeka na Arabów,

to miałam ochotę odpowiedzieć, że:

na razie jest demokratyczna i szczeka równo na wszystkich, ale uczę ją, żeby wyładowywała całą swoją agresję podszytą lękiem tylko na ksenofobach, bo i tak nie ma z nich żadnego pożytku, to niech się chociaż na to przydadzą.

Przykre jednak było słuchanie od bliskich uwag typu: „osiągnij rezultat, na który behawioryści dali nam rok, w maksymalnie miesiąc”. Miałam poczucie presji, tego że komuś kończy się cierpliwość, a ja mam się do tego ze swoim dosyć dzikim psem dostosować. Wypłakiwałam w poduszkę każdą obelgę pod jej adresem (wypowiedzianą niby to w żarcie, niby z dystansem), każdy idiotyczny epitet „niegrzeczna”, każde podważanie kompetencji naszych doskonałych behawiorystów czy w końcu moją ulubioną frazę „nie ciaćkaj się z nią, to tylko pies”. Oczywiście, jak typowy ADHD-owiec, uznałam z automatu, że inni są mądrzejsi i wiedzą ode mnie więcej. Jednak czy na pewno w tym konkretnym przypadku? W najbardziej chyba krytycznym momencie, kiedy myślałam, że moja głowa za chwilę eksploduje, a nie odpowiadam już przecież wyłącznie za siebie – mam pod opieką wymagającego pieska, doszło do mnie z całą mocą, że naprawdę nie ma znaczenia, co inni w tej kwestii myślą. Mają swoje życie i tam pole na eksplorowanie własnych dobrych rad. Jeśli kogoś drażni, że zamiast narażać przerażonego psa na dodatkowy stres, dawkuję mu wg wskazań fachowców trudne sytuacje bardzo powoli, że rezygnuję na jakiś czas z życia towarzyskiego (a trochę też z siebie), żeby wyprostować jego traumy, że widzę minimalne efekty, które przynosi łagodność i zerowe efekty, które przynosi brak cierpliwości i „zakazywanie” szczekania – ma pełne prawo być rozdrażniony. I jak każda dorosła osoba musi sobie z tym poradzić. Ma do tego narzędzia, a jeśli jeszcze nie ma – wie gdzie się zwrócić, by je dostać. Nie jest to w najmniejszym stopniu moje. Za psa natomiast to ja z Partnerem jesteśmy odpowiedzialni i to on jest całkowicie na nas zdany. Tradycyjnie największe wsparcie miałam w Partnerze, który jest na tyle mądry, że nie da się go niczym urazić – można co najwyżej wystawić samemu sobie świadectwo. Przyjmował więc uwagi do wiadomości, czasem wręcz doceniał szczerość, z jaką zostały wypowiedziane, koniec końców rozumiejąc jednak znacznie lepiej niż ja, że Żuli i tak nie rozumie ludzkiej mowy, a na nasz stosunek do niej nie może przecież wpłynąć czyjeś zdanie na jej temat.

Nasza mała schizofrenia

Kiedy Żuli się u nas pojawiła, była wyraźnie zafascynowana lustrem. Przeglądała się w nim często. Mieliśmy wrażenie, że w jakimś sensie rozumie jego ideę, skoro tyle czasu przed nim spędza, a także patrzy przez nie również na nas. Jednak nieco ponad miesiąc później wszystko się diametralnie zmieniło. Pewnego dnia po prostu widząc swoje odbicie, zaczęła przeraźliwie szczekać, szczerząc zęby. Myślałam, że przybliżenie jej do obszczekiwanego obiektu sprawi, że zobaczy, że coś się jej pomyliło, ale było tylko gorzej. Wpadła w jakąś histeryczną rozpacz, a serce waliło jej jak oszalałe. Mocno trzymała mnie przednimi łapkami pilnując, bym sama nie podeszła zbyt blisko i odstraszała zębami „potwora z lustra”. Czy był to jednorazowy epizod, który już się nie powtórzył lub też powtarzał sporadycznie? Niestety nie. Następnego dnia byłam zmuszona zakryć lustro prześcieradłem i tak już zostało do naszego wyjazdu z Zakopanego. Od tej pory przestało chodzić wyłącznie o jej własne odbicie. Wystarczyło, że zauważyła, że w łazience nad umywalką jest lustro, w którym się przecież nie odbijała, i już był krzyk. Wystarczyło, że podczas zmroku wnętrza pomieszczeń odbijały się w oknach. Nakręcały ją wszelkie ekrany (telewizora, komputerów), szafki ze szklanymi drzwiami, szkła w ramkach do zdjęć wiszących na ścianach. Czy zdjęłam ze ściany niemal wszystko, żeby się nie denerwowała? Tak. Co gorsza, zaczęłam w pewnym momencie ulegać jej paranojom. Stałam się wyczulona już nie tylko poza domem – na dzieci, dorosłych, biegaczy (tak, to oddzielna kategoria), wszelkiego typu wózki, samochody, hulajnogi, rowery, worki na śmieci, psy, ptaki, koty, konie, niedźwiedzie, daniele, łanie (mieszkamy w Zakopanem), jeże, dziki, łosie, szakale, lisy (mieszkamy w Gdańsku), – ale także absolutnie wszędzie na jakikolwiek skrawek czegokolwiek, w czym cokolwiek może się odbić. W dodatku na naszym drewnianym zakopiańskim suficie zauważyłam coś, co przypominało ślady stóp. Partner, chcąc mnie wyśmiać, z lekkim przerażeniem stwierdził, że też je widzi…
Zaczęłam czytać o halucynacjach i schizofrenii u psów. Zdania w wiarygodnych źródłach są podzielone, ale niektóre z nich twierdzą, że psy mogą na nią zapaść, jeśli ich życie – zwłaszcza za młodu – było zbyt mało urozmaicone, a w końcu nasza psinka zanim do nas trafiła, przez 1,5 roku nie była wypuszczana z domu. Nie ukrywam, że nastał dla nas bardzo uciążliwy czas. Trudno było się czymkolwiek zająć, bo Żuli wpadała w swoje spazmy. Słowo „szczekanie” nie opisuje zresztą wiernie tego, czego byliśmy świadkami. To były raczej ataki histerii, podczas których miała wymalowane na pyszczku przerażenie, choć równocześnie przywdziewała maskę rasowej morderczyni. Nasi znajomi zaczęli się jej bać. W Gdańsku również nie raz słyszeliśmy, że to pierwszy pies, którego ktoś się autentycznie boi. (I jeśli mam być stuprocentowo szczera, nie jest to stan rzeczy, który bym przesadnie demonizowała.) Potem kilka razy zdarzyło jej się nie poznać mojego Partnera i w amoku szczekać także na niego, a raz go nawet ugryźć w rękę. Byliśmy załamani tak radykalną psychiczną zmianą naszej kochanej suni. Czasami wracała dawna Żuli i to były wspaniałe momenty pełne czułości, które próbowaliśmy czerpać garściami. Nie ma słodszej istoty niż Żuli nad ranem, czekająca aż się obudzimy i patrząca na nas z miłością. Nie ma kochańszego zwierzątka niż Żuli tuląca się do nas obojga naraz (jak również podsiadająca mnie, kiedy mam ochotę usiąść na swoim Partnerze). Ale jej coraz częstsze odchodzenie od zmysłów było nie lada wyzwaniem. W Gdańsku do przedmiotów odbijających doszły jeszcze cienie, z rzadka przedmioty matowe oraz sporadycznie absolutnie wszystko. Wyobraziliśmy sobie nas samych za kilka lat bez przyjaciół, znajomych i rodziny, zdanych wyłącznie na siebie, w ciemnym, wyłożonym prześcieradłami mieszkaniu, bez luster i jakichkolwiek elementów, które cokolwiek odbijają, przytulonych do siebie w trójkę i powtarzających małej, jak mantrę:

– Wszystko jest dobrze, nic się nie dzieje.

(Zakrawa to na szaleństwo, ale niejedno moje samotne z nią popołudnie tak właśnie wyglądało.) Z wizytą u weterynarza czekaliśmy, bo zależało nam na lekarzu z Gdańska, na pobyt w którym przypadnie większość jej leczenia. Wizyta sprawiła, że odetchnęliśmy z ogromną ulgą. Co prawda nasz słodki kochany potwór mało co nie zagryzł pani doktor (co przy cenie, jaką sobie zaśpiewała i nieścisłościach w cenniku dla pacjentów nie było zupełnie nieuzasadnione), ale jedno stało się wreszcie jasne. Żuli półtora miesiąca temu urodziła urojone szczenięta. Nagle wszystkie jej obsesyjne, czasem przerażające, kompletnie irracjonalne reakcje zaczęły mieć sens – broniła swoich urojonych młodych! Stąd większe wyczulenie i agresja. Dodatkowo czeka ją też badanie wzroku, bo z naszych osobistych obserwacji wynika, że może mieć z nim problemy, podobnie jak ze słuchem i węchem (całkiem niezłe kombo jak na psa). Agresję tłumaczy również wykryte w badaniach krwi obniżenie jednego z hormonów tarczycy. Być może to dopiero wierzchołek góry lodowej, ale cieszy nas bardzo, że możemy jej już podawać leki. W pewnym sensie mieliśmy rację, że ma omamy. Urojone szczenięta na szczęście dość szybko udało się nam oddać w dobre ręce. Jak stwierdził mój Partner, nikt nawet nie zauważył.

„Moja mała schizofrenia” Formacja Nieżywych Schabuff

Trudy rodzicielstwa

Oczywiście pies to nie dziecko, ale z całą pewnością wspólna opieka nad Żuli trochę nam uświadomiła w czym szum. Dzielenie z partnerem frustracji spowodowanych ciągłym szczekaniem już jest sporym wyzwaniem dla związku, więc mogę się tylko domyślać, jak się sprawy mają z nieustającym dziecięcym płaczem. Doskonale rozumiem, że można mieć czasem wszystkiego serdecznie dosyć. W Gdańsku na Partnera czekało zatrzęsienie pracy zawodowej. Przejęłam na siebie obowiązki domowe i opiekę nad Żuli. Szybko pogodziła się z zostawaniem tylko ze mną, ale też… dokazywała również tylko mnie. Kiedy wracał padnięty Partner, cieszyła się jak dziecko, dając mu wszystko, co w niej najlepsze (co czasem też potrafiło go zmęczyć). Mnie przypadły w udziale często długie godziny szczekania, warczenia i miotania się, wywołujące u mnie nieraz płacz bezsilności. Bierzesz na ręce psa, który jest jedną wielką agresywną kulką (a wiemy, że ta agresja jest agresją lękową) i tłumaczysz mu, że „tam nic nie ma”‚ „to tylko cień” (tu cała pantonima, żeby jej pokazać, na czym polega to zjawisko) czy „wszystko jest dobrze”, a jej serce wali jak oszalałe, gotowe walczyć o swoje urojone szczeniaki, a często również mnie. Oczywiście od kiedy zrozumieliśmy, o co chodzi, było już zdecydowanie łatwiej, ale na pewno każde z nas przeszło własny moment krytyczny. Partner po kilkudniowej pracowitej „nieobecności” zszedł u Żuli na dużo dalszy plan niż ja (wykończona z kolei tym, że moje wyjścia przeżywała mocniej). Oczywiście wszystko dość szybko wróciło do normy. Partner odbudował z małą relację, wyprowadzając ją na kilka spacerów, no i podając jej hormony (słodkie kropelki wręcz ubóstwia, a że są one bardzo niebezpieczne dla ludzi, zwłaszcza kobiet, podawanie ich jej jest ich prywatnym wieczornym rytuałem). Ja byłam zmęczona przede wszystkim tym, że nie da się psu wytłumaczyć, że jego lęki są irracjonalne i że nie może szczekać, warczeć i growlować przez dwadzieścia cztery godziny na dobę, ale najgorszy był moment, w którym ugryzła mnie w twarz. Oczywiście była to moja wina. Pies był przerażony (nie mam pomysłu, co ją wtedy uruchomiło), a ja – kompletnie pozbawiona instynktu samozachowawczego – trzymałam tuż przy jej pyszczku swój policzek. Nastąpiła tzw. agresja przeniesiona, o której wiem, no i… tydzień chodziłam z siniakiem pod okiem, zupełnie jak bym była żoną górala. Ok, nieprzyjemna sytuacja, dosyć bolesne ugryzienie. (Czy miałam nauczkę i trzymam się od niej dalej, kiedy wpada w furię? Ależ skąd! Nie umiem się jej bać, więc pogryzła mnie w swoich krytycznych momentach jeszcze trzy razy, ale już nie w twarz, no i słabiej.) Choć dziś się tego bardzo wstydzę, górę wzięło wtedy moje ego. Pomyślałam, że jestem na nią wściekła, że jak tak mogła postąpić, że ja dla niej tyle, a ona taka niewdzięczna. Czy wstydzę się tego, że poczułam się bardzo źle? Czy wstydzę się tego, że doprowadziła mnie ugryzieniem do łez? Nie. To jest ludzkie i naturalne. Wstydzę się tego, co z tymi emocjami zrobiłam później. Żuli się wcale nie prosiła o pomoc. To ja chciałam mieć psa, a żeby połączyć tę egoistyczną pobudkę z pomocą psiakowi, który jej potrzebuje, było dla mnie oczywiste, że weźmiemy psa ze schroniska, by dać mu kochający dom. Ona nie ma wobec nas żadnych długów. Nie mam prawa oczekiwać wdzięczności, a już tym bardziej zapanowania nad instynktem, który jest od niej silniejszy. Pretensje mogę mieć wyłącznie do siebie i też nie powinnam z tym biczowaniem samej siebie nadto przesadzać. Zdarzyło się, trzeba wyciągnąć wnioski. Póki nie jest stabilna (a nie jest i czeka ją cała długa diagnostyka i dopiero kiedy badania nic nie wykażą, będzie sprawdzana pod kątem choroby psychicznej), cała odpowiedzialność za naszą relację spoczywa tylko na nas.
Pomyślałam, że o ile byłam dla niej tylko oschła, ale potem ją mocno przytuliłam i od tego czasu jesteśmy jeszcze bliżej, to sprawy miałyby się już inaczej z dzieckiem. Nie chciałabym nigdy powiedzieć czegoś tak głupiego i niesprawiedliwego, jak to, co pomyślałam o Żuli, własnemu dziecku. Jasne, że jesteśmy tylko ludźmi, popełniamy błędy, nie ma na świecie rodziców idealnych, itd., jednak są pewne krzywdzące schematy, które powtarzane bez zastanowienia od pokoleń potęgują międzypokoleniową traumę. Myślę, że tam, gdzie czyjeś losy zależą tylko i wyłącznie od nas, nie ma miejsca na nasze ego, ani nawet na partnerstwo. Musimy doskonale wiedzieć, co jest tej małej istocie potrzebne do wzrostu i dawać jej to wraz z miłością, życzliwością i serdecznością. Musimy być konsekwentni, cierpliwi i nauczyć się stawiać granice (w tym wypadku nie dla nas, ale dla dobra podopiecznego). Jakaś część mnie oczywiście marzy o partnerstwie z Żuli i prawdopodobnie kiedyś przyjdzie taki dzień, że będzie to możliwe. Dziś jednak jej dobro i zdrowie jest na tym samym miejscu, co moje własne (pora przestać się dawać gryźć). Niech to jednak nikogo nie zwiedzie – ona niesamowicie dużo wniosła do mojego życia. Przewróciła je do góry nogami, pokazując, jak powinnam dbać przede wszystkim o siebie.

Potwór z lustra

Myślę dziś, że nie mogłam przygarnąć psa w lepszym dla siebie czasie. Niedługo wcześniej dostałam diagnozę ADHD i zaczęłam wreszcie leczenie z prawdziwego zdarzenia połączone z psychoedukacją. Zalecenia, które dostałam zarówno od mojej wspaniałej (wreszcie) psychiatry, jak i od terapeutki, pokrywają się z moimi obowiązkami wobec Żuli. Ranne spacery, systematyczność i rutyna, czy ćwiczenie asertywności są znacznie łatwiejsze, kiedy mogę się „schować za psem” – spełniając jej potrzeby, spełniam równocześnie swoje własne. Paradoksalnie to, co wynika z ADHD, czyli moja niewiara w siebie, w swoją wartość i ważność, a także traktowanie innych lepiej od siebie odzywają się we mnie i dzięki nim łatwiej mi o siebie zadbać, wiedząc, że w ten sam sposób dbam też o psa. Systematyczność i rutyna są dla mnie najtrudniejsze. Równocześnie są dla mnie bardzo ważne, zwłaszcza w depresyjnych stanach. Dokładnie tego samego potrzebuje pies, zwłaszcza po tak trudnych przejściach. Ze spacerami i rutyną sprawa jest jasna, ale jak się do tego ma asertywność?
Otóż każdy opiekun psa reaktywnego z pewnością wie, co oznacza dla takiego stworzenia zbyt bliskie spotkanie z innym psem czy człowiekiem. Wie też, jaką zmorą są podbiegacze, czyli psy chodzące bez smyczy, które podbiegają, żeby się przywitać. Oczywiście nie ich wina – są spokojne i towarzyskie, natomiast nie jestem w stanie zrozumieć ich opiekunów, którzy widząc, że biorę swojego rozhisteryzowanego psa na ręce i robię wszystko, żeby nie patrzył w dół, na zdziwionego moim z kolei zachowaniem podbiegacza, zamiast szybko go do siebie odwołać, głośno się dziwią, albo zachowują tak, jak by mieli cały czas świata. (W takiej właśnie sytuacji Żuli ugryzła mnie mocno w nogę po raz drugi – nie wytrzymała napięcia.) Mam coraz mniejsze opory i chyba prędzej czy później pozwolę jej ugryźć takiego psa, żeby opiekunowi coś w końcu zaświtało. Nie robię tego tylko ze względu na jej stres (kiedy pies na smyczy ugryzie psa bez smyczy, odpowiedzialność ponosi opiekun tego drugiego). Kiedy z daleka widzimy psa, robię dużo, żebyśmy się nie musiały z nim spotkać. Często słyszę wtedy z od jego opiekunów „on nie ugryzie” albo „mój nic nie zrobi”. Kiedyś było mi głupio, próbowałam siebie i Żuli tłumaczyć. Dziś priorytetem jest dla mnie jej stan, więc rzucam tylko bez zbędnych emocji „ale ona gryzie” i odchodzę. Wiem, że nie mogę dopuścić, żeby ktoś obcy ją dotknął czy częstował smaczkami. Nie wdaję się w żadne zbędne rozmowy (co jest mi bardzo na rękę, bo nie ukrywam, że ta wspólnota psich opiekunów zaczynała mnie już trochę drażnić). Kiedy Żuli szczeka, trzymam ją albo bardzo blisko nogi, albo biorę ją na ręce, więc przestałam już za jej zachowanie przepraszać. Wyjątkiem są dzieci, ale tu jakoś udaje mi się nie dopuszczać do jej agresji.
Jak już kiedyś pisałam, asertywność to nie arogancja. Staram się nie być nieuprzejma, ale zrozumiałam wreszcie, że nie bycie przesadnie uprzejmą nie jest równoznaczne z nieuprzejmością. Podobnie z osobami, na które, okazuje się, że nie mogłam liczyć. Gdyby nie chodziło o psa, może machnęłabym ręką, może znowu wszystko pięknie i racjonalnie sobie wytłumaczyła (to jeden z mechanizmów obronnych, sprawiający, że porzucamy samych siebie). Nie chowałabym urazy czy złości, bo „przecież nic takiego się nie stało”, „każdy ma prawo…”, „każdy jest wolny”, itd. Guzik prawda! Stało się! Dzięki Żuli, dla której chcę jak najlepiej, dostrzegam mocniej bycie nie fair również w stosunku do samej siebie. To niesamowite, jak zmieniła mi się perspektywa. W swoich własnych oczach przestałam być tylko (?) sobą. Od jakiegoś czasu jestem też psią mamą i ponieważ moja psiórka zasługuje na wszystko, co najlepsze, ja – jako jej opiekunka – również nie mogę się zadowalać byle czym. Psy są papierkiem lakmusowym naszej emocjonalnej stabilności. Wyczuwają, jak nikt inny, nasze niepokoje. (Z jakiegoś powodu Żuli pozostawiona sama z Partnerem potrafi być spokojna, a ze mną – nerwowa i agresywna wobec innych.) Dla pieska po przejściach, niestabilnego, hormonalnie rozchwianego, do tego jeszcze z prawdopodobnie wieloma fizycznymi dolegliwościami (podejrzewamy m.in. problemy z brzuszkiem i cierpliwie czekamy na umówione jego USG), nic nie jest tak ważne, jak bezpieczny dom ze stabilnym opiekunem. Mam dla kogo o siebie zawalczyć. Choć to oczywiście smutne, że przez niemal 39 lat nie zrobiłam tego dla siebie.
Pisałam o jej lękach i moim osłabieniu, kiedy po raz tysięczny powtarzam jej, że nie musi się bać zakrytej szmatkami mikrofali (pamięta doskonale, że w niej też się odbija). Powtarzam, przytulam, odwracam jej uwagę, rozpraszam. Z drugiej strony… jeszcze całkiem niedawno cierpiałam dokładnie tak samo, obarczając tym wszystkim mojego biednego Partnera. Wykwity bujnej wyobraźni łączyły ze sobą strzępki różnych faktów i formowały mi mojego prywatnego „potwora z lustra”. Potrafiłam cała się trząść i… również wpadałam w agresję lękową. Tak samo później ją przekierowywałam na najbliższych. Nienawidziłam siebie takiej, kiedy w chwilach największego wzburzenia wychodziły ze mnie najstraszniejsze demony. To coś, nad czym nie umiałam zapanować. Nie wiem, co mi pomogło. Psychoterapia, leki, czy może jedno i drugie. Plus na pewno gigantyczne poczucie bezpieczeństwa w związku, które przychodziło jednak długo i powoli. I wcale nie ze względu na zachowanie Partnera, ale moją umęczoną biedną głowę. Może dlatego kiedy nasza psióreczka growluje, wystawiając zęby, jestem właśnie tą osobą, która się jej nie boi, a przytula ją i całuje (kiedy mała mi na to pozwala). Rozumiem emocje, które są pod spodem. Widzę, jak bardzo są pierwotne. Pomagając jej, pomagam sobie. Nie tylko dlatego, że im bardziej będzie spokojna, tym nam będzie z nią łatwiej, ale też dlatego, że robię dla niej to wszystko, co powinnam już dawno zrobić dla siebie. I zaczynam odkrywać, że to jest nie tylko osiągalne, ale też łatwiejsze niż się spodziewałam.

P.S. A na deser piosenka, która idealnie obrazuje nasze próby przyzwyczajenia Żuli do zostawania tylko z jednym z nas.

„Tatusia” Elektryczne Gitary

Jeśli podoba Ci się, jak piszę, i chcesz mnie docenić,
kliknij w poniższą ikonkę i postaw mi, proszę, wirtualną kawę

M	T	W	T	F	S	S
1	2	3	4	5	6	7
8	9	10	11	12	13	14
15	16	17	18	19	20	21
22	23	24	25	26	27	28
29	30	31

Córka przyszłości

Rozwój (pseudo)nauki

Głupi ten, co głupio robi?

Hejt, prawda czy może troska?

Czy wszystko jest subiektywne?

Wiek to tylko liczba?

Jak jeden dzień?

Zawstydzanie wiekiem

Większy dystans

Otoczenie

🍁 Gdzie jest pies pogrzebany?

🍁 Taka Warszawa

🍁 Moje miasto?

🍁 Marność, marność w Zakopanem

🍁 Szkoła – podejście drugie

Tęsknota za latem

Kopciuszkiem być

Kopciuszkiem nie być

Kto tu kogo uratował?

SKŁADNIKI:

WEGE OZORKI:

SOS CHRZANOWY:

PRZYGOTOWANIE:

WEGE OZORKI:

SOS CHRZANOWY:

WEGE OZORKI:

Rozstania

Asertywność

Przyjaźń

Uniezależnienie

Dawanie dzieciom skrzydeł

Uskrzydlona

Spis treści: Dlaczego odeszłam z Mary Kay? Dlaczego nie polecam Centrum Terapii ALMA? Dlaczego sprzedaję ciuchy?

Dlaczego odeszłam z Mary Kay?

Dlaczego nie polecam Centrum Terapii ALMA?

Dlaczego sprzedaję ciuchy?

🛟 Nadmorska cepeliada

🛟 Mężczyzna z historią

🛟 Smutna opowieść o Belli i Lądowym Cieciu

Sprawdzam!

Cała wioska

Nasza mała schizofrenia

Trudy rodzicielstwa

Potwór z lustra

Spis treści:
Dlaczego odeszłam z Mary Kay?
Dlaczego nie polecam Centrum Terapii ALMA?
Dlaczego sprzedaję ciuchy?

Dlaczego nie polecam
Centrum Terapii ALMA?

🛟 Smutna opowieść
o Belli i Lądowym Cieciu