Tag: recenzje Marianny Patkowskiej

Stanisław Dróżdż „Bez tytułu (między)”

fot. Bożena Szuj
Stanisław Dróżdż, „Bez tytułu (między)”, 1977

[Poniższy tekst jest fragmentem mojej pracy magisterskiej pod tytułem: „Co Dróżdż mógł mieć na myśli, czyli o odrębnej rzeczywistości tekstu w twórczości Stanisława Dróżdża…”. Bardzo chciałam na swoim blogu przybliżyć sylwetkę tego niesamowitego, wciąż nie dość znanego artysty oraz jego poruszające prace.]

Praca, o której wspominałam już wcześniej, oddziałuje na odbiorcę w sposób szczególny. Gra słów – jesteśmy właśnie między literami składającymi się na wyraz „między” – zaprasza widza do obcowania z przestrzenią, którą tworzy dzieło. Taki sam wygląd ścian, sufitu i podłogi (białe tło, porozrzucane czarne litery słowa „między”) sprawia wrażenie odrealnienia. Dodatkowo, na wystawie „Początekoniec” przed wejściem do tunelu bądź pokoju „Między”, wisi kartka z prośbą o zdjęcie butów. Wisi ona oczywiście przede wszystkim ze względów praktycznych – podłoga ma szanse wyglądać tak jak sufit jedynie wtedy, kiedy nie będzie pobrudzona. Jednak w moim odczuciu to wnosi coś ważnego do interakcji widza z dziełem. Bez butów nasz kontakt z pracą jest bardziej intymny. Jeśli przełamiemy pierwszą blokadę, zaczynamy tę przestrzeń chłonąć – nie tylko po niej chodzić i patrzeć dookoła; ona zaprasza, by w niej usiąść, czy się położyć i zastanowić, między czym tak naprawdę jesteśmy? Między między a między? Między znakiem a znakiem? A może po prostu – między słowami, czyli tam, gdzie można poznać nas najlepiej…
Paweł Sosnowski opowiedział mi, że praca została wystawiona raz. Potem – dwadzieścia lat przerwy. „Trzeba było przejść przez doświadczenie instalacji, by Dróżdża na nowo odkryć. Po tych dwudziestu latach do roku 2010 wystawiono Między aż siedemnaście razy! Między, w którym zresztą układ liter jest także według ruchu wskazówek zegara. Oj tak, Dróżdż zdecydowanie wyprzedził swój czas”.

[Tekst napisałam po obejrzeniu wystawy w Galerii Sztuki Współczesnej BWA w Katowicach. Powyższe zdjęcie pochodzi z Muzeum Sztuki Współczesnej MOCAK w Krakowie, gdzie nie trzeba już (niestety?) przed wejściem do pracy zdejmować butów.]

P.S. Na deser łączę krótki wirtualny spacer po opisywanym dziele Dróżdża.

„Bestia. Dlaczego zło nas fascynuje?” Borwin Bandelow

tłumaczenie: Maurycy Merunowicz
wydawnictwo: Dom Wydawniczy PWN
rok wydania: 2014
oryginalny tytuł: Wer hat Angst vorm Bösen Mann? Warum uns Die Täter faszinieren?

Czemu – co prawda urokliwy, ale jednak seryjny – morderca Ted Bundy, czekając już w więzieniu na karę śmierci za brutalne zamordowanie dwudziestu jeden kobiet (szacuje się, że faktyczna liczba jego ofiar może wahać się nawet do stu), dostawał dziennie około dwustu listów od swoich „fanek”?
Czemu podobną sławą cieszył się mały, pokraczny półanalfabeta Charles Manson, odpowiedzialny za serię niewiarygodnie brutalnych rzezi, a odsiadując dożywocie, w wieku osiemdziesięciu lat udało mu się nawet ożenić w więzieniu z zafascynowaną nim dwudziestosześciolatką?
Przede wszystkim jednak  – co z mojej perspektywy jeszcze ważniejsze – czemu ja sama, mając awersję do wszelkich przejawów agresji w życiu codziennym, tak mocno interesuję się najbardziej zdegenerowanymi, psychopatycznymi umysłami ludzi, którzy dopuścili się aktów nekrofilii, kanibalizmu i wyjątkowo brutalnych mordów?
Odpowiedzi na te pytania szuka w swojej książce Bordwin Bandelow – niemiecki psychiatra, psycholog i psychoterapeuta oraz jeden z czołowych badaczy zjawiska strachu. Przeprowadza rozmowy z ofiarami uprowadzeń, których relacje z oprawcami są zdumiewające i niezwykle trudne do zrozumienia dla kogoś, kto nie zajmuje się tym tematem zawodowo, a potem wyjaśnia je fachowo czytelnikom. Przeprowadza rozmowy w więzieniach z oszustami i mordercami, próbując zrozumieć i pokazać światu ten drugi punkt widzenia. Nie zawsze zdrowy, ale zawsze intrygujący.
Książka „Bestia. Dlaczego zło nas fascynuje?” to niesamowita wędrówka po najciemniejszych zakamarkach ludzkiego mózgu. Wciągająca, napisana w sposób stonowany, pozbawiony moralizatorskiego tonu, do tego naprawdę pięknym językiem. Równocześnie źródło informacji o zarówno wielu niezwykle ciekawych przypadkach, jak i samych procesach zachodzących w mózgach osób zaburzonych.
Gorąco ją polecam, a na koniec fragment, który jest dla mnie bardzo ważny i z pewnością wart zacytowania oraz głębszej refleksji nad nim:

Jeżeli rzeczywiście za łamanie przez nas zasad odpowiedzialne są animalistyczne obszary naszego mózgu, to czy w ogóle możemy być pociągani do odpowiedzialności za jakiekolwiek działania niespołeczne? Czy tylko chemia decyduje o naszych poczynaniach, a wolna wola jest najsłabszym ogniwem całego łańcucha psychiki?

– Borwin Bandelow „Bestia. Dlaczego zło nas fascynuje?”

Stanisław Dróżdż „Bez tytułu (trójkąt)”

Stanisław Dróżdż, „Bez tytułu (trójkąt)”, 2006

[Poniższy tekst jest fragmentem mojej pracy magisterskiej pod tytułem: „Co Dróżdż mógł mieć na myśli, czyli o odrębnej rzeczywistości tekstu w twórczości Stanisława Dróżdża…”. Bardzo chciałam na swoim blogu przybliżyć sylwetkę tego niesamowitego, wciąż nie dość znanego artysty oraz jego poruszające prace.]

Praca „Bez tytułu (trójkąt)” jest kolejnym dowodem na to, że słowa mogą być swoimi znaczeniami. Otóż widzimy trójkąt, który składa się ze słowa „trójkąt” napisanego trzy razy: poziomo, w górę i w dół. Za każdym razem od lewej do prawej, co bardzo ważne, bo udało się nie naruszyć porządku prawidłowego zapisu, przez co nasz „trójkąt” jest bardziej wiarygodny jako słowo. Pobudziła mnie do refleksji spółgłoska „t”, która kończy i zaczyna słowo, bez czego stworzenie ze słowa „trójkąt” trójkąta nie byłoby możliwe.
I tu zaczyna się najciekawsze – Dróżdż pokazuje nam słowo w jego najwłaściwszym kontekście. Czy „trójkąt” może być prawdziwym trójkątem dopóki z niego trójkąta nie zrobimy? Chyba nie. Ma jedynie do tego predyspozycje przez swoje początkowo-końcowe (ważne, ważne terminy dla Dróżdża) „t”. Być może ma je właśnie po to, żeby tym trójkątem się stawać. Czy istnieje przeznaczenie słów? Czy słowa mogą służyć do czegoś znaczenie mniej prozaicznego i banalnego niż, zazwyczaj kiepsko nam wychodząca, komunikacja?
Mam ogromną nadzieję, że tak. I że z jednej strony Stanisław Dróżdż tak bardzo słów świadomy bawi się nimi i ukazuje nam ich nowe konteksty, a z drugiej – one się temu poddają z chęcią i zawsze pojawia się efekt, który nie mógł być przez artystę zupełnie zaplanowany, choć na pewno nie pozostał niezauważony. Artysta ten mówi przecież: „[…] ponieważ przez cały okres szkoły średniej oraz studiów dręczyła mnie myśl dlaczego wiersz, opowiadanie, powieść, itp. zaczynają się w jakimś tam miejscu i kończą w jakimś, postanowiłem tworzyć utwory pozbawione tego aspektu, ograniczając się do samego czystego tekstu”¹. Artysta ten tworzy przecież dzieło „Początekoniec”, nazywa tak swoją wystawę. I czym jest w tym kontekście „Trójkąt”? Grą, która jest możliwa tylko dzięki temu, że początek i koniec wyrazu „trójkąt” jest identyczny i pozwala trójkąt zbudować.
Czyli istotą trójkątowości słowa „trójkąt” jest jego… początek i koniec.

___________________________
¹ cytat pochodzi z nieistniejącej już strony. Aktualną stronę poświęconą twórczości Stanisława Dróżdża znajdziemy TUTAJ.