Tag: muzułmanie

tłumaczenie: Beata Geppert
wydawnictwo: W.A.B.
rok wydania: 2015
oryginalny tytuł: Soumission

„Uległość” Houellebecqa to jedna z najbardziej porażających, elektryzujących i poruszających do granic książek, jakie przeczytałam w życiu. Sam autor – skandalista i prowokator o intrygującej reputacji – należy do grona tych, których albo się kocha, albo nienawidzi. Ja kocham; kocham pomimo. Z jednej strony  mam do niego trochę żal o to, że większość jego bohaterów jest podszyta mizoginią, a relacje damsko-męskie są w jego książkach przedstawiane jako ciężkie, choć równocześnie płytkie, bolesne (dla kobiet – dla mężczyzn raczej obojętne) doświadczenia, podczas których jedynym chwilowym ukojeniem jest fizyczna bliskość. To strasznie smutny obraz, niemający pokrycia w rzeczywistości ludzi emocjonalnie zdrowych. Z drugiej jednak strony, Houellebecq uwodzi umiejętnością posługiwania się słowem, swoim wyjątkowym, unikalnym językiem. Jest w tym nieprzyzwoicie wręcz znakomity, na miarę samego Nabokova.
Poruszona w książce problematyka islamu była od dawna dla Houellebecqa ważna, również ze względów osobistych (jego matka stała się muzułmanką). W 2001 roku autor udzielił kontrowersyjnego wywiadu miesięcznikowi „Lire”, nazywając w nim islam

najgłupszą religią świata.

– Michel Houellebecq o islamie

Wytoczono mu za te słowa nawet proces, który jednak wygrał. Jego główną linią obrony było wykazanie różnicy między rasizmem i homofobią, dyskryminującymi ludzi ze względu na ich cechy wrodzone (na jakie nie ma się wpływu), a niechęcią do religii, która jest osobistym wyborem każdej jednostki. Wracając jednak do samej powieści… Akcja „Uległości” rozgrywa się w 2022 roku we Francji, a jej fabuła jest następująca: główny bohater, erudyta Franҫois jest znanym i cenionym literaturoznawcą, specjalistą od Jorisa-Karla Huysmansa – dziewiętnastowiecznego francuskiego pisarza skandalisty (co znamienne). Wykłada na Sorbonie, zbyt dużo pije, sypia z dwa razy młodszymi od siebie studentkami, nie będąc zdolnym do miłości (i płynących z niej zobowiązań), jest dość cyniczny, ale też niebywale inteligentny, żyjący w swoim własnym świecie. Ma znajomych, jego – mimo czegoś, co jest w nim odpychające, jednak – urok osobisty pozwala mu bywać nawet duszą towarzystwa, jednak w głębi serca jest samotnikiem. Z pewnym zaciekawieniem, ale też niepokojem, obserwuje francuską scenę polityczną, na której pojawia się zarówno fikcyjny Mohammed Ben Abbes, przywódca Bractwa Muzułmańskiego, jak i  Marine Le Pen, z którą rywalizuje o fotel prezydencki, ostatecznie wygrywając wybory i zamieniając Francję w państwo wyznaniowe (na dzień dobry wprowadza np. prawo szariatu), a także dokonując rewolucji w obszarze szkolnictwa wyższego (poczynając od zmian nazw uczelni, poprzez narzucenie stylu ubierania się uczennicom, a na weryfikacji wyznania pracowników skończywszy). Franҫois jako indywidualista, intelektualista i ateista, jest z początku tym, co się dzieje, dosyć przerażony. Sęk jednak w tym, że to, co się dzieje, dzieje się w sposób niebywale łagodny (nowy prezydent jest inteligentnym, spokojnym, stabilnym emocjonalnie człowiekiem), a całe środowisko Franҫois zaskakująco łatwo i szybko ulega wszystkiemu, co w zastraszającym tempie zmienia od wieków przecież świecką Francję w państwo wyznaniowe. Czym więc być przerażonym? Zmiany są nieuniknione. Być może nawet zmiany na lepsze. Oczywiście to, że kobiety nie mogą pracować jest – zwłaszcza w kręgach akademickich w cywilizowanym kraju – zmianą szokującą i odczuwalną. Studentki, z którymi Franҫois wdawał się w przelotne romanse, zaczynają nosić ubrania zakrywające coraz więcej, ale za to z drugiej strony patrząc, wykładowcy mogą mieć po kilka młodych żon. Perspektywa finansowa również wydaje się jakaś taka bardziej kusząca. Francuskie społeczeństwo było przecież do tej pory otwarte i postępowe. Jednak nawet najbardziej postępowy mężczyzna, kiedy będzie mieć kilka wiernych, namiętnych młodych żon, które o niego odpowiednio zadbają, łatwo zagłuszy w sobie sprzeciw wobec roli kobiety w islamie. Nie wiem, jak same zainteresowane (czyli postawione w takiej sytuacji Francuzki), ale nikt nie da im już możliwości wypowiedzenia się. Przeraża chyba najbardziej, że bezboleśnie można się cofnąć mentalnie o tysiąc lat i czuć się w tym komfortowo. Czy erudycja, inteligencja i indywidualność może ochronić silniejsze jednostki przed uległością wobec zła? Książka to pytanie stawia i jednoznacznie na nie odpowiada.
Mam wobec „Uległości” bardzo mieszane uczucia. Nie dlatego, żeby pojawiły się we mnie kiedykolwiek najmniejsze wątpliwości co do tego, czy książka jest arcydziełem – ona arcydziełem jest niewątpliwie! Uczucia są mieszane, bo Houellebecq chciał, żeby takie były; w mistrzowski i równocześnie niezwykle gorzki sposób dowodzi w swoim dziele tego, że człowiek potrafi, siedząc w najgorszym bagnie, wmówić sobie i innym, że właściwie znalazł się w doskonałym, ekskluzywnym spa. Że będąc w środku jakiegokolwiek zła, zaskakująco ochoczo zaczynamy zmieniać swoje myślenie i podawać w wątpliwość fakty, widząc jedynie płynące z takich wyborów doczesne korzyści. Wszyscy zaczynamy nagle cierpieć na krótkowzroczność. Tak, piszę „wszyscy”, z ogromnym żalem i wstydem przyznając się równocześnie do tego, że ja podczas lektury także zaczęłam się zastanawiać „co to właściwie komu szkodzi – kilka radykalnych może, jak na Francję, zmian, ale ludzie będą więcej zarabiać, więcej zacznie ich łączyć, niż dzielić, ci, którzy odnajdują się w poligamii, będą mogli legalnie poślubić kilka ślicznych żon”. Tak, wielkość Houellebecqa polega m.in. na tym, że on to wszystko czytelnikowi robi. On nie tylko nieprawdopodobnie trafnie diagnozuje nasz gatunek, opisując pewne mechanizmy – on również przenika w głąb duszy czytelnika i udowadnia mu na jego własnym przykładzie, jak bardzo jesteśmy niedoskonali.
Z językowego punktu widzenia niezwykle interesujące jest to, że islam jest jedyną religią, której nazwa nie pochodzi od imienia założyciela, lecz definiuje swoją własną ideę, a w języku arabskim słowo „islam” oznacza… poddanie się woli Boga, czyli okazywaną Bogu przez człowieka… uległość.

„Uległość” była krytykowana jeszcze przed publikacją ze względu na podsycanie islamofobii. Ostatecznie Houellebecq zrezygnował z promocji książki, gdyż jej termin zbiegł się w czasie z tragicznymi wydarzeniami w Paryżu – zamachem na redakcję „Charlie Hebdo”, w którym zginął przyjaciel Houellebecq’a, ekonomista Bernard Maris. Autor (wraz z kilkoma innymi znanymi osobami) dostał kilkumiesięczną dwudziestoczterogodzinną ochronę policyjną, o którą jednak nigdy sam nie zabiegał, a po jakimś czasie opuścił Paryż.

Na zadane mu w wywiadzie pytanie, czy napisanie takiej książki nie było nieodpowiedzialne, odpowiedział:

Moją rolą nie jest być odpowiedzialnym. Zadaniem powieści jest dać czytelnikom rozrywkę, a strach jest jedną z najbardziej rozrywkowych rzeczy, jaka istnieje.

– Michel Houellebecq w wywiadzie dla  magazynu „The Guardian”